هنر اسلامی

معرفی کتاب هنر اسلامی اثر دکتر عفیف البهنسی 

هنر اسلامی از دل شبه‌جزیره عربستان، منطقه‌ای که اسلام برای نخستین بار در آن ظهور کرد و سپس به سراسر جهان گسترش یافت، ریشه گرفته است. این هنر به مرور زمان توانست نه تنها در زمینه‌های فرهنگی و هنری، بلکه بر اندیشه، سیاست و اخلاق جوامع نیز تأثیر عمیقی بگذارد. اعرابی که در ابتدا با فرهنگ و هویت ویژه‌ی عربی خود شناخته می‌شدند، پس از پذیرفتن اسلام به یکی از عوامل اصلی در انتشار این دین تبدیل شدند.

این مردم که ابتدا زندگی بدوی داشتند، در سایه‌ اسلام به جایگاه پیشگامی رسیدند و سهم قابل توجهی در تاریخ و تمدن اسلامی ایفا کردند. یکی از ویژگی‌های برجسته هنر اسلامی، وحدت و یگانگی آن در عین تنوع سبک‌ها و جلوه‌های آن است. این هنر توانسته با وجود تنوع فراوان خود در عناصر و ساختارها، همچنان هویت و پیوستگی خاصی را حفظ کند. ما بر این باوریم که هیچ هنری، از جمله هنر اسلامی، نمی‌تواند به تنهایی حافظ تمامی ابعاد هویتی خود باشد، بلکه تحول و گسترش آن همواره وابسته به تعاملات با دیگر فرهنگ‌ها و هنرها بوده است. تنوع موجود در هنر اسلامی را می‌توان به ساختمانی با وجوه گوناگون تشبیه کرد؛ هر وجه آن دارای ظرافت‌ها و ویژگی‌های خاصی است که نیازمند بررسی مستقل است. نمونه‌هایی از این تنوع معماری را در مساجد برجسته دنیای اسلام می‌توان مشاهده کرد.

مسجد جامع اصفهان، مسجد سلیمانیه در استانبول و مسجد قیروان در تونس از جمله مثال‌های بارز این تنوع هستند. هر یک از این مراکز مذهبی با معماری منحصربه‌فرد خود نشان‌دهنده بخشی از غنای این هنر است. با این حال، نقاط مشترک میان آنها نیز غیرقابل انکار است. با مرور بر این سه نمونه، می‌توان تفاوت‌های چشمگیری را در شیوه‌های معماری و سبک‌های هنری مشاهده کرد. اما این تفاوت‌ها به هیچ وجه چیزی از وحدت کلی صدای هنر اسلامی نمی‌کاهد.

زیبایی ساختارهای معماری این مساجد، حتی با وجود اختلافات در شیوه‌ها و جزئیات اجرا، نمایانگر روحی واحد است؛ روحی که همواره تنوع را نه به عنوان تناقض، بلکه به عنوان بخشی از هویت جمعی خود به نمایش گذاشته است. هنر اسلامی به همین دلیل قادر بوده است تا مرزها را پشت سر گذشته و تأثیرات عمیق خود را بر سراسر جهان به جای بگذارد.