سازهای کلاویه‌ای

سازهای کلاویه‌ای

سازهای کلاویه‌ای مثل جعبه‌های جادویی صدا هستند؛ با یک فشار انگشت، دنیایی از نت‌ها بیرون می‌آید، از صدای آرام پیانو تا غرش ارگ کلیسا. همه‌شان یک اصل مشترک دارند: ردیفی از کلاویه‌های سفید و سیاه که هر کدام یک نت مشخص می‌دهند، اما راه رسیدن به صدا در هر کدام متفاوت است. 

پیانو دو نوع اصلی دارد: پیانو آکوستیک گرند و آپ‌رایت. وقتی کلاویه را فشار می‌دهید، یک چکش کوچک به سیم‌های فولادی داخل بدنه می‌کوبد و صدا تولید می‌شود. هرچه محکم‌تر بفشارید، صدای بلندتر و پررنگ‌تری می‌آید. پیانو صدایی گرم، پرحجم و پویا دارد و می‌تواند از آرام‌ترین لالایی تا طوفانی‌ترین سونات را بنوازد. بدنه‌اش از چوب، سیم، فیلت و آهن ساخته شده و تنظیم کوکش کار حساسی است.

پیانو دیجیتال نسخه مدرن و سبک‌تر. به جای سیم و چکش، از نمونه‌برداری صوتی (سمپل) پیانوهای واقعی استفاده می‌کند و با بلندگو یا هدفون صدا می‌دهد. کلاویه‌هایش وزنی و حساس به فشار هستند، ولی دیگر نیازی به کوک کردن ندارد، همیشه آماده است و با یک دکمه می‌توانید صدای ارگ، ویبرافون یا حتی گیتار را بیرون بکشید. برای تمرین در آپارتمان، استودیو یا کنسرت‌های کوچک عالی است.

ارگ لوله‌ای (مثل ارگ‌های کلیساهای بزرگ) با دمیدن هوا در لوله‌های فلزی یا چوبی صدا می‌دهد. نوازنده با کلاویه‌های دست و پدال‌های پا، دریچه‌های هوا را باز و بسته می‌کند و صدایی عظیم، مقدس و پر از هارمونیک می‌سازد. ارگ هاموند (Hammond Organ) الکتریکی است؛ با چرخ‌دنده‌های چرخان (tonewheel) و آمپلی‌فایر لسلی، صدایی گرم، لرزان و پر از روح جاز و راک می‌دهد. جیمی اسمیت و جان لرد (از دیپ پرپل) با همین ساز تاریخ را نوشتند.

سینتی‌سایزر (Synthesizer) جادوگر الکترونیک است. نه سیم دارد، نه لوله، نه چکش. با مدارهای الکتریکی، نوسان‌سازها و فیلترها، هر صدایی که تصور کنید می‌سازد: صدای پیانو، ویولن، طبل، باد، موج دریا یا حتی صدایی که تا حالا نشنیده‌اید. کلاویه دارد، ولی می‌تواند مثل گیتار، درام یا ارکستر کامل صدا بدهد. از موگ و پروفِت تا یاماها DX7، هر کدام امضایی دارند. در موسیقی پاپ، الکترونیک، فیلم و بازی، سینتی‌سایزر پادشاهی می‌کند.

هارپسیکورد از دل رنسانس و باروک می‌آید. وقتی کلاویه را می‌فشارید، یک زائده پلاستیکی یا پر، سیم را می‌زند و رها می‌کند؛ صدایی تیز، شفاف و زنگ‌دار می‌دهد که نمی‌شود با فشار انگشت بلند و کوتاهش کرد. در موسیقی باخ، اسکارلاتی و هندل، هارپسیکورد ستاره بود. امروز بیشتر در اجراهای تاریخی یا موسیقی فیلم شنیده می‌شود.

کلاوینت (Clavinet) هم یک کلاویه‌ای جالب است،سیم دارد، ولی با چکش‌های لاستیکی کوبیده می‌شود و پیکاپ الکتریکی صدا را می‌گیرد. استیوی واندر با آهنگ «Superstition» این ساز را جاودانه کرد.

کالیمبا یکی از زیباترین و ساده‌ترین سازهای جهان است؛ مثل یک جعبه جادویی کوچک که با انگشتانتان، ملودی‌های نرم و آرامش‌بخش بیرون می‌کشد. این ساز آفریقایی، از خانواده ایدیوفون‌ است و صدایی زنگ‌دار، گرم و پر از هارمونیک‌های طبیعی دارد که انگار از دل جنگل‌های آفریقا می‌آید. کالیمبا نه پیچیده است و نه نیاز به سال‌ها تمرین؛ حتی بچه‌ها و مبتدیان هم می‌توانند در عرض چند دقیقه ملودی‌های دلنشین بنوازند، اما در دستان حرفه‌ای، می‌تواند داستان‌های عمیق عاطفی بگوید.

ملودیکا هم یک کلاویه‌ای کوچک و بامزه است که با دمیدن در دهانه‌اش صدا می‌دهد. مثل هارمونیکا و پیانو با هم. 

در نهایت، همه این سازها یک زبان مشترک دارند: کلاویه. اما هر کدام قصه خودشان را می‌گویند؛ پیانو با احساس، ارگ با عظمت، سینتی‌سایزر با خلاقیت، هارپسیکورد با تاریخ. انتخاب با شماست که کدام صدا، داستان شما را روایت کند.