کلارینت
کلارینت یکی از چابکترین و احساسیترین سازهای بادی چوبی است که با صدای گرم، گسترده و رنگارنگش، از ملودیهای نرم جاز تا فریادهای دراماتیک ارکستر سمفونیک را پوشش میدهد. این ساز از خانواده تکزبانهها به شمار میرود و صدایش از لرزش یک قمیش در برابر جریان هوا تولید میشود.
تاریخچه
ریشههای کلارینت به سازهای زبانهای باستانی مثل شلمو (در مصر) و چالومو (در یونان) برمیگردد، اما کلارینت مدرن در اوایل قرن هجدهم توسط یوهان کریستوف دنر در نورنبرگ آلمان اختراع شد. او شالومو (ساز زبانهای ساده) را بهبود داد و کلیدهایی برای نتهای کروماتیک افزود. در ابتدا دوکلیدی بود و صدای زیر و تیز داشت. موتزارت عاشق صدای آن شد و در کنسرتوی معروفش (۱۷۹۱) از آن بهره برد.
در قرن نوزدهم، سیستم بوهم (با حلقههای کلید و سوراخهای بزرگتر) توسط هیاسینت کلوزه در فرانسه و ایوان مولر توسعه یافت که دقت و یکنواختی را افزایش داد. کلارینت به یکی از ستونهای ارکستر رمانتیک تبدیل شد و آهنگسازانی مثل برامس، وبر و راخمانینوف برایش نوشتند. در قرن بیستم، با جاز نیواورلئان، کلارینت به صدای سوئینگ و بیباپ درآمد. بنی گودمن با کنسرت ۱۹۳۸ در کارنگی هال، کلارینت را به نماد جاز تبدیل کرد. امروزه در موسیقی کلاسیک، جاز، کلمر (موسیقی یهودی) و فولکلور شنیده میشود.
اجزا و ساختار
کلارینت از پنج بخش اصلی تشکیل شده است: دهانه (mouthpiece) با قمیش، باریل (barrel) برای تنظیم کوک، بدنه بالایی و پایینی با کلیدها، و بل (bell) که صدا را منتشر میکند. بدنه معمولاً از چوب گرنادilla (نوعی آبنوس آفریقایی)، پلاستیک یا رزین ساخته میشود و طول کلارینت سی بمل حدود ۶۶ سانتیمتر است. قمیش از نی طبیعی یا مصنوعی است و با لیگوچر روی دهانه محکم میشود.
سیستم کلید بوهم شامل ۱۷ تا ۲۴ کلید و حلقههای انگشتی است که سوراخهای بزرگ را پوشش میدهند. کلارینت سی بمل رایجترین نوع است و یک دوم بزرگ بالاتر از نوشتهشده صدا میدهد. انواع دیگر شامل آلتو (می بمل)، باس (سی بمل پایینتر) و کلارینت E♭ کوچک هستند. رجیستر کلید (در بالای ساز) برای پرش به اکتاو بالاتر استفاده میشود و صدای کلارینت در سه رجیستر چالومو (بم و گرم)، کلارینو (میانی و شفاف) و آلتیسیمو (زیر و درخشان) تقسیم میشود.
نحوه نواختن
نوازنده قمیش را بین لب بالا (که دهانه را میپوشاند) و لب پایین (که روی دندانها میپیچد) قرار میدهد و با فشار هوا و کنترل امبوشور، زبانه را به لرزه درمیآورد. هوا از دیافراگم تأمین میشود و شدت آن timbre را تغییر میدهد: نرم برای صدای گرم، قوی برای صدای روشن. انگشتان با کلیدها و سوراخها نتها را انتخاب میکنند؛ دست چپ بالا و دست راست پایین.
محدوده کلارینت سی بمل از می پایین تا سه بالای دو یا بالاتر است. تکنیکهایی مثل گلیساندو (با نیمهبستن سوراخها)، ویبراتو (با لب یا دیافراگم)، استاکاتو، فرولاتو (رول سریع نتها) و چندصدایی (با انگشتان خاص) از ویژگیها هستند. در جاز، bending، growling و slap tongue اضافه میشود. تنفس دایرهای برای عبارتهای طولانی ضروری است. تمرین با گامها، اتودهای رز و کلوزه، و رپرتوار کلاسیک یا جاز آغاز میشود.
نوازندگان معروف
بنی گودمن با سوئینگ بینظیر و تکنیک کامل، «پادشاه سوئینگ» شد و کلارینت را به تودهها برد. آرتي شاو رقیب او بود و با ارکستر بزرگش، ملودیهای رمانتیک نواخت. در کلاسیک، ریچارد اشتولتزمن با بیان عمیق و اجراهای معاصر، کلارینت را مدرن کرد. مارتین فراست با انرژی و نوآوری، کنسرتوهای جدید مینوازد. در جاز، سیدنی بشه پدر کلارینت جاز بود، جیمی نون با صدای گرم در بیباپ درخشید، و ادی دنیلز جاز و کلاسیک را ترکیب کرد. سابین مایر اولین زن کلارینتیست اصلی در فیلارمونیک برلین بود و شارون کام با کلارینت باس، صداهای جدید خلق کرد. این نوازندگان با لوله سیاه چوبی، دنیای احساسات را بیرون کشیدهاند.