ساکسوفون
ساکسفون
ساکسفون یکی از جوانترین و جذابترین سازهای بادی است که با صدای گرم، انعطافپذیر و احساسیاش، ستاره موسیقی جاز، پاپ، راک و حتی کلاسیک شده است. این ساز از خانواده چوبیها به شمار میرود هرچند از برنج ساخته میشود و صدایش از لرزش یک قمیش تک (single reed) تولید میگردد.
تاریخچه
ساکسفون در دهه ۱۸۴۰ توسط آدولف ساکس، سازنده بلژیکی، اختراع شد. او میخواست سازی بسازد که قدرت صدای برنجیها را با چابکی چوبیها ترکیب کند و برای ارکسترهای نظامی مناسب باشد. اولین ساکسفونها در دو خانواده بمل (برای نظامی) و می (برای ارکستر) ساخته شدند. در نمایشگاه پاریس ۱۸۴۴ معرفی گردید اما ابتدا مورد استقبال قرار نگرفت. برلیوز از آن حمایت کرد و در قطعاتش استفاده نمود.
ساکسفون در قرن نوزدهم در ارکسترهای نظامی فرانسه و آمریکا رواج یافت اما در ارکسترهای سمفونیک کلاسیک جایی نگرفت. تحول بزرگ در اوایل قرن بیستم با جاز رخ داد؛ نوازندگان نیواورلئان آن را به عنوان ساز ایمپرووایزیشن کشف کردند. در دهه ۱۹۲۰، ساکسفون به نماد جاز تبدیل شد و در سوئینگ، بیباپ، کول جاز و فانک نفوذ کرد. چارلی پارکر، جان کولترین و دیگران آن را به اوج رساندند. امروزه در موسیقی پاپ، راک (مثل گروههای برنجی) و حتی الکترونیک هم شنیده میشود.
اجزا و ساختار
ساکسفون از لوله برنجی مخروطیشکل ساخته شده که به تدریج گشاد میشود و در انتها بل بزرگ دارد. طول و اندازه آن بسته به نوع متفاوت است: سوپرانینو کوچکترین و کنتراباس بزرگترین. انواع رایج شامل آلتو (می بمل)، تنور (سی بمل)، سوپرانو و باریتون هستند. بدنه شامل دهانه (mouthpiece) با قمیش، گردن (neck)، بدنه اصلی و بل است.
دهانه از ابونیت، پلاستیک یا فلز ساخته میشود و قمیش بامبو یا مصنوعی روی آن بسته میشود. لیگوچر قمیش را محکم میکند. سوراخهای انگشتی با کلیدهای پددار پوشیده شدهاند و سیستم کلید بوهممانند، دسترسی به نتهای کروماتیک را آسان میکند. آلتو حدود ۷۰ سانتیمتر طول دارد و صدای آن یک ششم پایینتر از نوشتهشده است. ساکسفونهای مدرن اغلب لاک طلا یا نقره دارند و برخی مدلها کلیدهای اضافی برای رجیستر بالا یا میکروتون دارند.
نحوه نواختن
نوازنده با قرار دادن قمیش در دهان و لرزش آن با فشار لب و هوا، صدا تولید میکند. امبوشور ساکسفون نیاز به کنترل دقیق دارد: لب پایین روی دندانها میپیچد و لب بالا قمیش را نگه میدارد. هوا از دیافراگم تأمین میشود و شدت آن timbre را تغییر میدهد؛ دمیدن نرم صدای گرم و دمیدن قوی صدای تیز میدهد.
انگشتان با کلیدها نتها را انتخاب میکنند؛ دست چپ بالا و دست راست پایین. محدوده آلتو از ر بمل پایین تا فا دیز بالا (یا بالاتر با هارمونیک) است. تکنیکهایی مثل bending (خم کردن نت)، growling (غرغر با گلو)، subtone (صدای زیر و نرم)، slap tongue، ویبراتو، گلیساندو و overblowing از ویژگیهای جاز هستند. تنفس دایرهای برای عبارتهای طولانی ضروری است. در کلاسیک، تانگینگ دقیق و دینامیک نرم مهم است. تمرین با گامهای ماژور/مینور، آرپژها و اتودهایی مثل کتاب فرلینگ یا کلاز، پایه مهارت است.
نوازندگان معروف
چارلی پارکر با سرعت، خلاقیت و پیچیدگی در بیباپ، «پرنده» لقب گرفت و ساکسفون آلتو را تعریف کرد. جان کولترین با جستجوهای معنوی و عبارتهای طولانی در تنور، جاز آوانگارد را پیش برد. سانی رولینز با ایمپرووایزیشنهای قدرتمند و تمهای ساده، یکی از بزرگترین تنورنوازان است. استن گتز با صدای لطیف و احساسی در بوسا نوا، ساکسفون را عاشقانه کرد. در کلاسیک، مارسل مول با احیای رپرتوار فرانسوی، ساکسفون را به سالنهای کنسرت برد. کنی جی با ملودیهای پاپ، ساکسفون سوپرانو را جهانی کرد. مایکل برکر، دیوید سانبورن، گروور واشنگتن جونیور و پادیریورا از دیگر ستارگان جاز و لاتین هستند که این ساز را در سبکهای مختلف جاودانه کردهاند.