دمام
هیچ محصولی یافت نشد
دمام:
دمام یکی از سازهای کوبه‌ای سنتی جنوب ایران، به‌ویژه در استان‌های بوشهر، هرمزگان و خوزستان است که با صدای بم و پرحجم خود، در موسیقی محلی، مراسم آیینی و عزاداری‌های مذهبی نقش کلیدی دارد. این ساز اغلب در گروه‌های سنج و دمام نواخته می‌شود و نمادی از فرهنگ دریایی و عرفانی جنوب است.
تاریخچه
دمام ریشه‌ای کهن در سازهای کوبه‌ای دارد و شواهد استفاده از طبل‌های مشابه آن به حدود ۴۰۰۰ سال پیش در بین‌النهرین (میان‌رودان) و مصر بازمی‌گردد، جایی که طبل‌ها برای دفع شر، فراخوان ارواح، اعلام اخبار نظامی و آیین‌های جمعی به کار می‌رفتند. اصالت دمام آفریقایی است و از طریق تجارت دریایی به بنادر جنوبی ایران (مانند بوشهر، گناوه و دیلم) وارد شده و با موسیقی محلی آمیخته شده است. در گذشته، دمام در مراسم دریایی (مانند صید و لنج‌سازی)، آیین‌های زار (موسیقی درمانی)، دم‌دم سحری (سحرگاه رمضان) و سبالو (جشن‌های سنتی) استفاده می‌شد. در دوره پهلوی اول (دهه ۱۳۰۰ شمسی)، نواختن آن ممنوع و نوازندگان بازداشت شدند؛ این محدودیت در سال‌های ۱۳۶۲-۱۳۶۴ نیز تکرار شد. امروزه، دمام عمدتاً در عزاداری‌های محرم (سنج و دمام) و موسیقی فولکلور جنوب (مانند گروه‌های بوشهری) کاربرد دارد و به نمادی از هویت فرهنگی جنوب تبدیل شده است.
وجه تسمیه
نام "دمام" از تقلید صوتی آن (صدای "دم-دم" بم و تکرارشونده) گرفته شده است. این ساز با نام‌های "دمامه" یا "دبدبه" نیز شناخته می‌شود، که احتمالاً به ساختار استوانه‌ای و صدای دم‌دم‌مانند آن اشاره دارد. ریشه آفریقایی آن نیز بر شباهت صوتی با طبل‌های قاره آفریقا تأکید می‌کند.
اجزای دمام
دمام از اجزای ساده اما محکم ساخته می‌شود و ساختار استوانه‌ای دوپوستی آن، صدایی لایه‌دار (بم و زیر) تولید می‌کند. اجزای اصلی عبارتند از:
| جزء | توضیح |
|---|---|
| پیپ (بدنه) | استوانه چوبی (از چوب یکپارچه مانند ساج یا ترکه‌ای)، فلزی یا ترکیبی؛ طول ۵۰-۸۰ سانتی‌متر، قطر ۳۰-۵۰ سانتی‌متر. درون آن خالی و با روغن صیقل داده می‌شود. |
| چمبره (طوقه یا حلقه) | ۴ حلقه مدور از نی بامبو، خیزران، چوب یا میله فلزی؛ برای اتصال پوست به بدنه و کوک کردن. دو حلقه کوچک برای پوست‌ها و دو بزرگ‌تر برای استحکام. |
| پوست | دو غشای نازک از پوست بز (دباغی‌شده و بدون مو) یا گاهی آهو؛ روی هر دو سمت بدنه کشیده می‌شود تا صدای بم و رزونانسی ایجاد کند. |
| بند (طناب) | الیاف گیاهی مانند کنف، بند نخل (گش یا کمبال) یا نارگیل؛ برای بستن پوست به چمبره و تنظیم کشش. |
| چوب (گرز) | ساقه خمیده برگ نخل برای ضربه‌زنی؛ در دست راست قرار می‌گیرد. |
سه نوع اصلی دمام وجود دارد: معمولی (پایه ریتم)، غمبر (هومبار یا کلّه‌ای) (بزرگ‌تر، صدای بم‌تر برای هدایت ریتم) و اشکون (تیزتر، برای بداهه‌نوازی).
نحوه نواختن
دمام با دست چپ (پوست سمت چپ برای صدای زیر و نافذ) و چوب (پوست سمت راست برای صدای بم و پرحجم) نواخته می‌شود. نوازنده دمام را افقی یا کمی مایل مقابل بدن نگه می‌دارد و با حرکات چرخشی مچ و بدن، ریتم ایجاد می‌کند. تکنیک‌ها شامل:
- ضربات پایه: چوب روی پوست راست (بم، "دوم") و کف/انگشتان دست چپ روی پوست چپ (زیر، "تک").
- ریتم‌ها: ساده (۴-۶ ضربی در دمام معمولی)، هدایتی (در غمبر، با تغییرات سرعت) و بداهه (در اشکون، با شکستن ریتم و تزئین).
- گروه‌نوازی: در گروه‌های ۷-۱۰ نفره (سنج و دمام)، اشکون رهبری می‌کند، غمبر ریتم را هدایت و معمولی‌ها پایه را حفظ می‌کنند. نواختن اغلب در حرکت (پروسیژن) است و اشتباه نوازنده با ضربه چوب جریمه می‌شود! دمام در عزاداری‌ها با سنج (ظرف فلزی) و بوق (شاخی) همراه است و ریتم‌های آن مانند "حاج علی جعفر" (از برازجان) معروف‌اند. آموزش از سنین کودکی و در گروه‌های محلی آغاز می‌شود.
نوازندگان معروف
دمام‌نوازی در جنوب ایران سنتی خانوادگی است و نوازندگان اغلب در گروه‌های محلی یا فولکلور فعالیت دارند. برخی چهره‌های برجسته:
| نوازنده |
توضیح مختصر |
|---|---|
| ساناز یوسفی | اولین نوازنده زن دمام در ایران؛ مجری مراسم سبالو و سنج-دمام؛ پیشگام زنان در موسیقی سنتی بوشهر. |
| سعید شنبه‌زاده | رهبر گروه شنبه‌زاده؛ آهنگساز فولکلور جنوب؛ جهانی‌کننده دمام در فستیوال‌های بین‌المللی. |
| احمدعلی شرفی (درگذشته) | اسطوره موسیقی جنوب؛ نوازنده چیره‌دست دمام و نی‌انبان؛ شرکت در جشنواره‌های ملی. |
| همایون نصیری | رهبر گروه‌های بوشهری؛ متخصص اشکون‌زنی؛ همکاری با ارکسترهای سنتی. |
| محمود بردک‌نیا | نوازنده و سازنده؛ اجرای گروهی در بام‌لند؛ تمرکز بر ریتم‌های بداهه. |
| حمید اکبری و امین سلیمیان | نوازندگان جوان گروه‌های بوشهری؛ همراهی با نصیری در اجراهای مدرن. |
این نوازندگان در جشنواره فجر، محرم و آلبوم‌های فولکلور (مانند آثار گروه Leymer Folk) فعال‌اند و دمام را به صحنه جهانی برده‌اند.