ورق طلا و نقره

ورق طلا و نقره برای تذهیب،نگارگری

ورق طلا و ورق نقره نازک‌ترین فلزات خالص دنیا هستند که ضخامت هر برگ آن‌ها گاهی به هشت صدم هزارم میلی‌متر می‌رسد؛ به‌قدری ظریف که با یک نفس ملایم در هوا می‌رقصند و اگر روی پوست دست بنشینند، همان لحظه می‌سوزند و ناپدید می‌شوند.

این برگ‌های نورانی قرن‌هاست که در هنر ایرانی و جهانی برای بخشیدن درخشش، شکوه و جاودانگی به آثار به کار می‌روند. طلای ۲۴ عیار خالص گرم‌ترین و عمیق‌ترین رنگ را دارد، هیچ‌گاه اکسید نمی‌شود و تا ابد همان رنگ نارنجی-قرمز درخشان خود را حفظ می‌کند؛ به همین سبب در تذهیب‌های فاخر، قرآن‌های نفیس، مرقعات سلطنتی و آثار موزه‌ای همیشه از همین نوع استفاده می‌شود.

طلای ۲۲ یا ۲۳ عیار کمی روشن‌تر و زردتر است و قیمت مناسب‌تری دارد، اما همچنان ماندگاری بسیار بالایی دارد. ورق نقرهٔ خالص سفید و سرد است و برق خیره‌کننده‌ای دارد، ولی در طولانی‌مدت در برابر هوا و رطوبت سیاه می‌شود؛ به همین دلیل پس از چسباندن، حتماً با لایه‌ای بسیار نازک فونک یا ورنی شفاف پوشانده می‌شود تا رنگش ثابت بماند.

در هنر ایرانی، ورق طلا شمسه و ترنج را زنده می‌کند، جدول‌ها و حاشیه‌ها را نورانی می‌سازد، آسمان نگارگری را به خورشید تبدیل می‌کند و هالهٔ نور دور سر پیامبران و اولیاء را می‌آفریند. در خوشنویسی فاخر، زمینهٔ قطعات بزرگ را طلایی می‌کند و در تذهیب، اسلیمی‌ها و گل‌ها را به جواهر تبدیل می‌نماید. در مرمت نیز تنها راه جایگزینی طلای ریخته‌شده در نسخه‌های کهن، همین ورق‌های ظریف است.

برای چسباندن، سطح را نخست با فونک رقیق یا چسب مخصوص (مورق یا سایز مدرن) می‌پوشانند، می‌گذارند به حالت نیمه‌چسبناک برسد و سپس با قلم‌موی نرم و خشک یا پنس مخصوص، برگ را آرام می‌گذارند و با پنبه یا پد بسیار لطیف فشار می‌دهند تا کاملاً بنشیند. در پایان، لایهٔ نازکی از فونک یا ورنی شفاف روی آن می‌زنند تا برق و رنگش تا قرن‌ها دست‌نخورده بماند. ورق طلا و نقره در دستان هنرمند، نور را مایع می‌کنند و به کاغذ و رنگ جان می‌بخشند؛ آن‌ها نه فقط تزئین، بلکه روح اثر هستند و همان چیزی که یک تذهیب یا قطعه خوشنویسی را از گذر زمان و فراموشی نجات می‌دهد.