تجزیه و تحلیل
تجزیه و تحلیل در موسیقی فرآیندی است که در آن یک قطعه را لایه به لایه باز می‌کنیم تا بفهمیم چگونه ساخته شده، چرا این‌گونه احساس می‌دهد و چه پیامی منتقل می‌کند. این کار مثل کالبدشکافی یک ساختمان است؛ از ستون‌ها و دیوارها شروع می‌کنیم و به تزئینات و نورپردازی می‌رسیم.
اولین لایه، تحلیل فرمال یا ساختاری است. اینجا قطعه را به بخش‌های بزرگ تقسیم می‌کنیم. مثلاً در یک سمفونی کلاسیک، فرم سونات را می‌بینیم که شامل اکسپوزیسیون (معرفی تم‌ها)، دیولوپمن (توسعه و تغییر تم‌ها)، رِکاپیتولاسیون (بازگشت تم‌ها در تونیک) و کدا (پایان‌بندی) است. در موسیقی پاپ، فرم ورس-کورس-بریج را داریم که ورس داستان را پیش می‌برد، کورس پیام اصلی را تکرار می‌کند و بریج تنوع یا اوج احساسی می‌آفریند. حتی در موسیقی ایرانی، یک تصنیف را می‌توان به درآمد، آواز، گوشه‌های مختلف و فرود تقسیم کرد.
دومین لایه، تحلیل هارمونیک است. اینجا آکوردها و پیشرفت‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم. مثلاً در یک قطعه بتهوون، می‌بینیم چطور از کادانس نیمه‌تمام (IV-V) برای ایجاد تنش استفاده می‌کند و با کادانس کامل (V-I) آن را حل می‌کند. یا در جاز، آکوردهای گسترش‌یافته مثل نهم و یازدهم را می‌شماریم و می‌بینیم چطور جایگزین آکوردهای ساده می‌شوند تا رنگ غنی‌تری بدهند. در موسیقی ایرانی، شاهد و ایست دستگاه را پیدا می‌کنیم و می‌بینیم چطور گوشه‌ها با تغییر نت‌های کلیدی، مدولاسیون موقت ایجاد می‌کنند.
سومین لایه، تحلیل ملودیک است. ملودی را به موتیف‌های کوچک تقسیم می‌کنیم؛ مثلاً موتیف معروف چهار نتی سمفونی پنجم بتهوون (دا-دا-دا-دوم) را در کل قطعه دنبال می‌کنیم و می‌بینیم چطور وارونه، معکوس یا بزرگ‌نمایی می‌شود. یا در آواز ایرانی، جمله‌های آوازی را تحلیل می‌کنیم که چطور روی نت‌های ایست مکث می‌کنند و با تحریرها تزئین می‌شوند.
چهارمین لایه، تحلیل ریتمیک است. اینجا الگوهای ضرب، سینکوپ و پلی‌ریتم را بررسی می‌کنیم. مثلاً در یک قطعه راک، می‌بینیم چطور درام روی ضرب‌های دوم و چهارم تأکید می‌کند تا حس "گروو" بدهد، یا در موسیقی آفریقایی، چند لایه ریتمی همزمان داریم که با هم همخوانی می‌کنند اما مستقل هستند.
پنجمین لایه، تحلیل صوتی یا تیمبرال است. اینجا به سازبندی، دینامیک و بافت (تکسچر) توجه می‌کنیم. مثلاً در ارکستر، می‌بینیم چطور ویولن‌ها ملودی را می‌گیرند، ویولنسل‌ها هارمونی را پر می‌کنند و سازهای بادی رنگ اضافه می‌کنند. یا در موسیقی الکترونیک، افکت‌هایی مثل ریورب، دیستورشن یا پن را تحلیل می‌کنیم که چطور فضا یا احساس را تغییر می‌دهند.
ششمین لایه، تحلیل تاریخی و فرهنگی است. قطعه را در زمینه زمان و مکان خود قرار می‌دهیم. مثلاً چرا باخ فوگ می‌نوشت؟ چون هم فرم ریاضی داشت و هم برای عبادت مناسب بود. یا چرا رپ در دهه هشتاد آمریکا شکل گرفت؟ چون ابزار ارزان (ترن‌تیبل و میکروفون) بود و صدای اعتراض محله‌های فقیرنشین را منتقل می‌کرد.
برای شروع تحلیل، ابتدا چند بار قطعه را گوش کنید بدون نت. سپس نت یا فایل صوتی را با نت‌نویسی دنبال کنید. یک جدول ساده بکشید و بخش‌ها، گام‌ها، آکوردها و تم‌ها را یادداشت کنید. از نرم‌افزارهایی مثل میوزاسکور یا سونیک ویژوالایزر استفاده کنید تا موج صوتی را ببینید. در نهایت، تحلیل را بنویسید یا توضیح دهید؛ مهم نیست کامل باشد، مهم این است که خودتان کشف کنید چرا یک نت خاص در آن لحظه قلب‌تان را می‌لرزاند.
تحلیل موسیقی مثل حل معما است؛ هر چه بیشتر تمرین کنید، گوش‌تان تیزتر می‌شود و لذت موسیقی عمیق‌تر. حتی یک آهنگ ساده پاپ را می‌توانید تحلیل کنید و ببینید چطور با سه آکورد و یک ملودی گیرا، میلیون‌ها نفر را به گریه یا رقص می‌اندازد.