پن فلوت
پن فلوت
پن فلوت یکی از جادوییترین و طبیعیترین سازهای بادی جهان است که با صدای نرم، پرندهمانند و هارمونیکاش، انگار نسیمی از کوههای آند یا دشتهای رومانی میوزد. این ساز از مجموعه لولههای بسته در یک انتها تشکیل شده و نماد سادگی، طبیعت و موسیقی فولکلور به شمار میرود.
تاریخچه
ریشههای پن فلوت به هزاران سال پیش برمیگردد و احتمالاً یکی از نخستین سازهای بشری است که انسان با بستن لولههای نی یا بامبو در کنار هم ساخت. نمونههای باستانی در چین (شنگ، حدود ۳۰۰۰ سال پیش)، یونان باستان (سیرینکس، که اسطوره پن خدای طبیعت از آن مینواخت)، مصر و آمریکای جنوبی یافت شدهاند. در فرهنگ اینکا و پیشاکلمبی، پن فلوت (سیکو یا زامپونیا) در مراسم آیینی، کشاورزی و جشنها نواخته میشد و هنوز در موسیقی آندی زنده است.
در اروپا، پن فلوت در قرون وسطی در بالکان و کارپات رواج داشت و در رومانی به نام نای (nai) شناخته میشد. در قرن بیستم، نوازندگانی مثل گئورگه زامفیر آن را به جهان معرفی کردند و به «ملودیهای پان» معروف شد. جنبش فولکلور و موسیقی جهانی در دهه ۱۹۷۰، پن فلوت را به استودیوها و کنسرتهای کلاسیک برد و حتی در موسیقی فیلم و پاپ شنیده شد.
اجزا و ساختار
پن فلوت از ردیفی از لولههای استوانهای با طولهای متفاوت تشکیل شده که در یک انتها بسته و در انتهای دیگر باز هستند. لولهها معمولاً از نی، بامبو، چوب، پلاستیک یا حتی فلز ساخته میشوند و با نخ، چسب یا چوب به هم متصل میگردند. تعداد لولهها متغیر است: مدلهای ساده ۵ تا ۸ لوله دارند، اما پن فلوتهای حرفهای رومانیایی تا ۳۰ لوله یا بیشتر میرسند و محدودهای چند اکتاوی پوشش میدهند.
لولهها به صورت خمیده یا مستقیم (در مدلهای آندی) چیده میشوند و هر لوله یک نت خاص تولید میکند. کوک با تنظیم طول لوله (بریدن یا افزودن موم در انتها) انجام میشود. پن فلوت آندی اغلب دو ردیف دارد: یکی برای ملودی و دیگری برای همراهی. مدلهای مدرن گاهی کلید یا والو ندارند و تمام صدا با موقعیت دهان و شدت دمیدن کنترل میشود.
نحوه نواختن
نوازنده پن فلوت را با دو دست نگه میدارد و با حرکت سر یا ساز، دهان را روی لبه لولهها جابهجا میکند. هوا با دمیدن ملایم از کنار لبها روی لبه داخلی لوله جریان مییابد و ستون هوا را به لرزه درمیآورد. صدا از نوع edge-blown است و هر لوله فقط یک نت پایه میدهد، اما با تغییر زاویه دمیدن یا شدت هوا، میتوان هارمونیکها یا نتهای خمیده تولید کرد.
تکنیکهای هارمونی با دمیدن همزمان در دو یا سه لوله ایجاد میشود. ویبراتو با لرزش نفس، گلیساندو با حرکت سریع بین لولهها و آرتیکولاسیون با زبان (تانگینگ نرم) از ویژگیهای اصلی هستند. تنفس دایرهای برای عبارتهای طولانی ضروری است و نوازنده باید کوک دقیق لولهها را با گوش حفظ کند. در موسیقی آندی، ریتمهای پیچیده و ملودیهای پنتاتونیک غالباند، در حالی که در سبک رومانیایی، ornamentationهای غنی و احساس عمیق مهم است. تمرین با گامهای طبیعی و آهنگهای فولکلور آغاز میشود.
نوازندگان معروف
گئورگه زامفیر با صدای آسمانی و اجراهای پراحساسش، «پادشاه پن فلوت» نام گرفت و با آلبومهایی مثل The Lonely Shepherd، این ساز را جهانی کرد. در آمریکای جنوبی، فاکوندو گونزالس و گروههای اینتی-ایلیمنی زامپونیا را در موسیقی سنتی آندی حفظ کردهاند. سیمونه از رومانی، دامینیک گئورگه و رادو نئگو در سبک کلاسیک-فولکلور درخشیدهاند. در موسیقی معاصر، نوازندگانی مثل اولریش هرفکنرات پن فلوت را با جاز و کلاسیک ترکیب کرده و ماتیاس شلایدر در ارکسترهای سمفونیک از آن استفاده نموده است. این نوازندگان با سادگی پن فلوت، احساسات عمیق انسانی را به گوش میلیونها نفر رساندهاند.