گیتار فلامنکو

گیتار فلامنکو

گیتار فلامنکو، که گاهی «گیتار اسپانیایی فلامنکو» یا به اسپانیایی «guitarra flamenca» نامیده می‌شود، خواهر پرشور و آتشین گیتار کلاسیک است. این ساز با بدنه‌ای سبک‌تر، صفحه رویی نازک‌تر و صدایی تیز، ضربه‌ای و پر از حمله (attack) طراحی شده تا با صدای کف زدن (palmas)، آواز عمیق (cante) و رقص پر انرژی (baile) فلامنکو هم‌نوا شود. برخلاف گیتار کلاسیک که برای سالن‌های آرام ساخته شده، فلامنکو برای فضای نزدیک، پرهیجان و گاهی پر سر و صدای تبلاها (tablaos) و جشن‌های کولی بهینه شده است.

نحوه نواختن گیتار فلامنکو ترکیبی از تکنیک‌های کلاسیک با افزودنی‌های انفجاری و ریتمیک است. نوازنده معمولاً ساز را روی پای راست (متفاوت با کلاسیک) قرار می‌دهد تا صفحه رویی آزادتر بلرزد. دست راست مسلح به تکنیک‌های ویژه است: راسگه‌آدو (rasgueado) که با غلت سریع انگشتان یا ناخن‌ها روی سیم‌ها، صدایی شبیه طبل یا طوفان ایجاد می‌کند؛ گولپه (golpe) که ضربه انگشت یا ناخن به صفحه ضربه‌زن (golpeador) است و نقش کوبه‌ای دارد؛ آلزاپوا (alzapúa) که با شست به صورت رفت و برگشتی روی سیم‌های بم، خط باس پرقدرتی می‌سازد؛ پیکادو (picado) که نواختن سریع و تکی نت‌ها با اشاره و میانی است؛ و ترمولو که در فلامنکو پنج‌تایی (p-i-a-m-i) و بسیار سریع‌تر از کلاسیک اجرا می‌شود تا شبیه ماندولین یا صدای لرزان آواز کولی شود. دست چپ نیز از بندینگ‌های عمیق، گليساندوهای بلند و آکوردهای نه‌تایی (مانند آکورد E فلامنکو با اضافه شدن نهم) استفاده می‌کند. کوک استاندارد همان E-A-D-G-B-E است، اما گاهی اسکورداتورا (scordatura) برای پالوس‌های خاص مانند رونDA یا گرانایناس به کار می‌رود.

اجزای گیتار فلامنکو برای سرعت پاسخ و صدای برنده طراحی شده‌اند. بدنه معمولاً از چوب درخت سرو برای پشت و کناره‌ها ساخته می‌شود که صدایی روشن و خشک می‌دهد، برخلاف رزوود گرم کلاسیک. صفحه رویی از صنوبر یا سرو است، اما نازک‌تر (کمتر از ۲ میلی‌متر) و با برِیسینگ سبک‌تر تا ارتعاش سریع‌تری داشته باشد. دسته باریک‌تر و صاف‌تر است و اکشن (فاصله سیم تا پرده) پایین‌تر تا انگشتان سریع‌تر حرکت کنند، هرچند این باعث باز (buzz) جزئی می‌شود که در فلامنکو نه تنها پذیرفته، بلکه مطلوب است. سر ساز شیاردار و ماشین‌هدهای سبک دارد. سیم‌ها نایلونی هستند، اما تنش بالاتری نسبت به کلاسیک دارند (high tension) و گاهی سیم سوم کربن برای درخشندگی بیشتر استفاده می‌شود. مهم‌ترین جزء، صفحه ضربه‌زن شفاف یا مات (golpeador) است که از جنس پلاستیک نازک روی صفحه رویی چسبانده می‌شود تا در برابر ضربه‌های گولپه محافظت کند و صدای کلیک‌مانند اضافه کند. خرک کمی کوتاه‌تر است تا راسگه‌آدو راحت‌تر اجرا شود.

نوازندگان معروف فلامنکو اغلب خود از دل فرهنگ کولی (gitano) یا اندلس برخواسته‌اند. سابیکاس (Sabicas) پدر گیتار فلامنکو مدرن بود که در تبعید نیویورک، تکنیک‌های پیچیده را ابداع کرد و با آلبوم‌هایی مانند «Flamenco Puro» استاندارد ساخت. پاکو د لوسیا با آلبوم «Entre dos aguas» فلامنکو را جهانی کرد و با جاز (همکاری با ال دی مئولا و جان مک‌لافلین در تریوی گیتار) مرزها را شکست. رامون مونتويا پایه‌گذار سبک مادرید بود و ریکاردو تکنیک‌های سویا را به اوج رساند. در نسل جدید، ویسنته آمیگو با ترکیب ارکسترال، توماتیتو با حس عمیق همراهی آواز، و خراردو نونیز با سرعت و خلاقیت ادامه‌دهنده‌اند. از زنان، کارمن لینارس (هرچند بیشتر خواننده) و نوازندگانی مانند آنتونییا خیمنز در حال درخشش هستند.