فلوت

فلوت

فلوت یکی از قدیمی‌ترین و ظریف‌ترین سازهای بادی جهان است که با صدای شفاف، ملایم و پرنده‌مانندش، در موسیقی کلاسیک غربی، جاز، فولکلور و حتی موسیقی معاصر جایگاه ویژه‌ای دارد. این ساز از خانواده چوبی‌ها به شمار می‌رود هرچند امروزه اغلب از فلز ساخته می‌شود و صدایش از جریان هوا روی لبه دهانه تولید می‌گردد.

تاریخچه

ریشه‌های فلوت به حدود ۴۳ هزار سال پیش برمی‌گردد، زمانی که انسان‌های اولیه از استخوان پرندگان یا عاج ماموت، سوراخ‌هایی ایجاد می‌کردند و با دمیدن در آن‌ها صدا تولید می‌نمودند. نمونه‌های باستانی در غارهای آلمان یافت شده‌اند. در مصر باستان، فلوت‌های طولی از نی ساخته می‌شدند و در یونان باستان، آئولوس (فلوت دوگانه) در مراسم دیونیسوس نواخته می‌شد. در روم باستان، تیبیا نوعی فلوت بود که در تئاتر و ارتش استفاده می‌شد.

در قرون وسطی، فلوت عرضی (تراورسو) در اروپا ظاهر شد و در دوره رنسانس، فلوت‌های چوبی با سوراخ‌های انگشتی رایج گردیدند. در باروک، آهنگسازانی مثل باخ و ویوالدی برای فلوت ریکوردر (فلوت عمودی) قطعات زیادی نوشتند. تحول بزرگ اما در قرن نوزدهم با تئو بوهم رخ داد؛ او سیستم کلید و سوراخ‌های بزرگ‌تر را ابداع کرد که دقت و یکنواختی صدا را افزایش داد. فلوت مدرن بوهم از آن زمان استاندارد شد و در ارکسترهای سمفونیک، موسیقی مجلسی و جاز نفوذ کرد. در قرن بیستم، فلوت در موسیقی فولکلور ایرلندی، هندی (بانسوری) و ژاپنی (شاکوهاچی) هم احیا شد.

اجزا و ساختار

فلوت مدرن معمولاً از نقره، طلا یا پلاتین ساخته می‌شود و شامل سه بخش اصلی است: سر (headjoint) که دهانه و لبه صدا در آن قرار دارد، بدنه (body) با کلیدها و سوراخ‌ها، و پایینی (footjoint) که نت‌های بم را پوشش می‌دهد. طول کلی حدود ۶۷ سانتی‌متر است و لوله‌اش استوانه‌ای با قطر داخلی ثابت است. دهانه به شکل بیضی برش‌خورده است و نوازنده با دمیدن هوا از کنار لب‌ها روی لبه آن، صدا تولید می‌کند.

سیستم کلید بوهم شامل پدهای نرم برای بستن سوراخ‌ها و اهرم‌هایی برای دسترسی آسان به نت‌های دور است. فلوت B-foot دارد که یک نت بم اضافی (دو) می‌دهد. برخی فلوت‌ها کلیدهای باز (فرانسوی) یا بسته دارند و فلوت‌های پیکولو، آلتو و باس انواع دیگر خانواده هستند. 

نحوه نواختن

نوازنده فلوت را به صورت عرضی نگه می‌دارد و با قرار دادن دهانه زیر لب پایین، جریان هوا را روی لبه هدایت می‌کند تا ستون هوا به لرزه درآید. صدا از نوع edge-blown است و کنترل آن نیاز به امبوشور دقیق دارد: تغییر زاویه سر، فشار لب و سرعت هوا، pitch و timbre را تغییر می‌دهد. انگشتان با کلیدها و سوراخ‌ها نت‌ها را انتخاب می‌کنند؛ دست چپ نزدیک سر و دست راست نزدیک انتها قرار می‌گیرد.

محدوده فلوت از دو میانی تا سه بالای سل یا بالاتر است و با هارمونیک‌ها و overblowing گسترش می‌یابد. تکنیک‌هایی مثل ویبراتو (با دیافراگم یا لب)، فلاتر تانگینگ، گلیساندو، استاکاتو، چندصدایی (هارمونیک‌ها) و حتی تنفس دایره‌ای از ویژگی‌های پیشرفته هستند. در جاز، bending و growling هم استفاده می‌شود. تمرین با گام‌ها، آرپژها و اتودهایی مثل مطالعات مویز یا کتاب مارسل مویز، پایه مهارت است.

نوازندگان معروف

جیمز گالوی با صدای گرم و بیان رمانتیکش، «مرد طلایی فلوت» نام گرفت و کنسرتوهای کلاسیک را محبوب کرد. ژان‌پیر رامپال پدر فلوت مدرن فرانسوی بود و با احیای آثار باروک، این ساز را از ارکستر به سولو برد. امانوئل پاهو با تکنیک بی‌نقص و اجراهای درخشان، یکی از برجسته‌ترین فلوت‌نوازان معاصر است. در جاز، هربی مان با فلوت آلتو، سبک فیوژن را پیش برد. یان آندرسون از جترو تال، فلوت را در راک جاودانه کرد. مارسل مویز نه تنها نوازنده بلکه معلم بزرگی بود که نسل‌ها را تربیت کرد. در موسیقی معاصر، نوازندگانی مثل پائولا روبسون، دنیس بوریاکوف و شارون بیزمنز با نوآوری در تکنیک و رپرتوار، فلوت را زنده نگه داشته‌اند.