قلم مو گراف

قلم‌مو موی طبیعی درجه یک؛ انتخاب استادان تذهیب و نگارگری

قلم‌موهای موی طبیعی هنوز هم روح زندهٔ هنرهای تجسمی هستند و هیچ جایگزین مصنوعی نتوانسته جای آن‌ها را بگیرد. این موها از بدن حیوانات خاصی به دست می‌آیند و هر کدام حس و رفتاری کاملاً متفاوت دارند که قرن‌هاست هنرمندان بر اساس نیازشان یکی را انتخاب می‌کنند.

گران‌بهاترین و مرغوب‌ترین‌شان موی سمور است؛ فقط از دم سمور سیبری در سردترین روزهای زمستان گرفته می‌شود، وقتی مو بلندتر، پرپشت‌تر و قوی‌تر است. رنگش قرمز-قهوه‌ای گرم است، نوکش همیشه تیز می‌ماند، مثل فنر برمی‌گردد، آب و جوهر و طلا را در خودش نگه می‌دارد و تا آخرین لحظه خط را یکنواخت و روان می‌کشد.

وقتی با این قلم جدول طلاییِ نیم‌میلی‌متری یا اسلیمی‌های ریز تذهیب می‌کشید، انگار قلم خودش می‌داند کجا باید نازک شود و کجا پرحجم. به همین دلیل هنوز در کارگاه‌های تذهیب، خوشنویسی نستعلیق، شکسته و مینیاتور، بهترین استادها حاضر نیستند قلم دیگری دست بگیرند.

موی سنجاب نرم‌ترین موی دنیاست؛ ظرفیت نگهداری آب و رنگش از همه بیشتر است، مثل ابر روی کاغذ می‌نشیند و شست‌وشوهای وسیع، گرادیان‌های ابریشمی و زمینه‌های لاجوردی یا طلایی تشعیر را بدون هیچ رگه‌ای می‌سازد. نوکش به اندازه سمور تیز نمی‌ماند، اما وقتی می‌خواهید یک شمسه را کاملاً یکدست و مخملی پر کنید، هیچ مویی به گرد پایش نمی‌رسد.

موی گاو و بز سفت‌تر و ارزان‌تر است و بیشتر در قلم‌موهای بزرگ شرقی یا کارهای ترکیبی به کار می‌رود، ولی در هنر ایرانی کمتر طرفدار دارد.

 آنچه موی طبیعی را جادویی می‌کند، فلس‌های میکروسکوپی روی سطح هر تار مو است؛ این فلس‌ها مایع را مثل اسفنج در خود نگه می‌دارند و به‌آرامی آزاد می‌کنند، نوک مو همیشه به سمت داخل خم می‌شود و بعد از فشار دوباره به شکل اولیه برمی‌گردد، و وقتی قلم روی کاغذ آهار مهره‌دار می‌کشد، صدایی می‌دهد که انگار زنده است. هیچ الیاف مصنوعی، هر قدر هم پیشرفته باشد، هنوز نتوانسته این حس، این نفس و این روح را تقلید کند. به همین دلیل هنوز بهترین قلم‌موهای کارگاه‌های حرفه‌ای ایران با دست ساخته می‌شوند؛ موی سمور یا سنجاب خالص را یکی‌یکی داخل ویر می‌چینند، با نخ و چسب مخصوص محکمش می‌کنند و نوک‌شان را با دقت تمام تیز می‌کنند. چنین قلم‌مویی اگر درست نگهداری شود (بعد از هر کار با آب ولرم و صابون ملایم شسته شود، نوک به شکل اولیه برگردانده شود و افقی خشک شود)، ده‌ها سال همان‌قدر زنده و روان می‌ماند و هر بار که دست می‌گیرید، انگار خودش می‌داند چه خطی، چه اسلیمی و چه جدولی باید بکشد؛ خطی که روح دارد، نفس می‌کشد و تا ابد همان‌قدر زیبا می‌ماند.