طراحی‌های ایوان شیشکین از منظره

معروفیت گسترده‌ی شیشکین بر کسی پوشیده نیست. میلیون‌ها نفر با نام این نقاش و آثار وی آشنایند. پرده‌های نقاشی او در طول دهه‌های گذشته هم‌چنان جذابیت خود را حفظ کرده، و امروز نیز مورد توجه و علاقه‌ای پایان ناپذیرند.

کلام و. و. استاسوف مبنی بر آن که (شیشکین هنرمند مردمی است)، مورد تأیید همگان است. لیکن باید اذعان داشت که تصاویر بسیار مشهوری چون: «جنگل درختان کاج»، «چاودار»، «در درهی هموار»، «درختان کاج زیر نور آفتاب»، «صبح در جنگل کاج»، «بیشه‌ای با درختان بلند سر به فلک کشیده»، و تعدادی دیگر، بخش اعظم آثار وی را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند، به طوری که آثار قلمى شيشكين تاکنون در پرده‌ی ابهام باقی مانده است. طراحی‌ها و چاپ‌های دستی این هنرمند بزرگ مورد توجه بازدیدکنندگان گنجینه‌ها قرار نمی‌گیرند و مورخان مناظر روسی نیز تنها به تجزیه و تحلیل مواد و موضوعات آثار نقاشی وی می‌پردازند.

شيشكين همواره توجهی خاص به کارهای ترسیمی داشت؛ او با کار بر روی طراحی‌ها، کنده‌کاری‌ها و نمونه‌های چاپ سنگی به طور خستگی‌ناپذیر در جستجوی راه‌های نو و آزمودن روش‌های جدید بود (چاپ نقش تیزابی). لیکن شهرت طراحی‌ها و کنده‌کاری‌های شیشکین به مراتب کمتر از حد استحقاق شان است. آوازه‌ی شیشکین - شهرت نقاشی نیست که آن همه کار خلاق و عاشقانه صرف آثار داهیانه‌ی قلمی (ترسیمی) خود کرده است.

هیچ یک از نقاشان منظره‌ساز معاصر شیشکین در بازآفرینی سیمای طبیعت روسیه رغبت چندانی به استفاده از کنده‌کاری‌ها و چاپ‌های سنگی نشان نمی‌دادند. توجه شیشکین به طراحی، او را از اکثر نقاشان سیار متمایز می‌ساخت؛ او در جریان خلاقیت روی هم رفته اهمیتی فوق‌العاده برای طراحی قائل بود، بسیار نقاشی می‌کرد و از تنوع و بیان ترسیمی آثارش غافل نمی‌شد.

او بیش از دیگر منظره‌سازان عصر خویش، از ساوارسوف گرفته تا دوبوفسکی، با نگاهی واقع‌گرایانه به نقاشی می‌پرداخت؛ آن دسته از آثار قلمی او که از روی طبیعت (مدل) ترسیم شده‌اند از نظر دقت مشاهده، و تعدادی دیگر، که پرده‌های نقاشی محسوب می‌شوند، به لحاظ بیان سنجیده‌ی تفکری استعاره‌آمیز، متمایز از آثار دیگران اند.

توانایی شیشکین در خلق طراحی مقدماتی و طرح ترکیب‌بندی به روشنی به منصه‌ی ظهور رسیده است. او نه تنها مسلط به نقاشی، که عاشق آن محسوب می‌شد؛ در بین دوستان منظره‌ساز تقریباً یگانه کسی بود که ضرب آهنگ قلم (عبارت خود  نقاش) و زیبایی هنری شیوه‌های خاص ترسیم واقع‌گرایانه را احساس می نمود.

طراحی‌های شیشکین نشانی از یک خاطره یا اثری ناقابل برای مجموعه‌ها محسوب نمی‌شد، این آثار به منزله‌ی جلوه‌های مستقل و ارزشمند فرا گرد خلاقیتی به حساب می‌آمد که او طی سال‌های طولانی فعالیت دائمی و منظم آن را کمال بخشیده بود.

بسیاری از جزئیات زندگی ایوان ایوانوویچ شیشکین مشابه دیگر هنرمندان روسیه در نیمه‌ی دوم سده‌ی ۱۹ میلادی بود؛ گذراندن کودکی در ناحیه‌ای خلوت و دورافتاده، تحصیل در آموزشگاه نقاشی و مجسمه‌سازی مسکو و فرهنگستان هنر، سفر به اقصی قاط روسیه به منظور مطالعه و بررسی کشور و شرکت فعال در نمایشگاه‌های نقاشان سیار. او نیز پس از اتمام فرهنگستان (آکادمی) به مأموریت خارج از کشور فرستاده شد و همه‌ی تلاش وی مصروف بر آن بود که پیش از موعد به میهن باز گردد.

شیشکین در طول همه‌ی سال‌های زندگی خویش، که سرشار از کاری خلاق و خستگی ناپذیر بود، به طراحی هم می‌پرداخت. او نقاشی را از دوران کودکی با ذغال و گچ آغاز کرد، و در سنین نوجوانی نیز به این کار تداوم بخشید و حتی با رنگ روغن به مثنابرداری از برخی تصاویر پرداخت، اما در اواسط قرن نوزدهم امکان آموزش نقاشی در الابوگ وجود نداشت و حتـی دیـدن تصاویر نیز خارج از تصور می‌نمود (به غیر از تمثال و شمایل‌های کلیسای جامع شهر).

شیشکین در سال ۱۸۵۲ م. در ۲۰ سالگی برای نخستین بار لذت تماشای تصاویر واقعی و ارزشمند به لحاظ هنری را، که با رنگ روغن به اجرا در آمده بودند، تجربه کرد، و این تجربه تأثیری عمیق در وی به جا گذاشت.