کلید های طراحی به روش ذهنی : تمرین هایی برای تقویت خلاقیت در طراحی

فردی از جاسپر جنز نقاش خواست، تا فرایند خلاقیت را شرح دهد، او پاسخ داد: «بسیار ساده است؛ شما فقط باید یک چیز را انتخاب کرده و روی آن کار ‌کنید و سپس آن را به چیز دیگری تبدیل ‌کنید، با ادامه این کار خیلی زود به طرح خیره‌کننده‌ای دست می‌یابید».
اظهارات جنز، هر آنچه در مورد خلاقیت در طول 60 سال طراحی آموخته بودم را به طور خلاصه بیان می‌کند.

لازم به ذکر است، با ادامه مطالعه این کتاب متوجه خواهید شد که منظور از «گرفتن یک چیز بی‌ربط و انجام کار برای روی آن» چیست. با اجرای این مراحل، امیدوارم بتوانید تجربیات ذهنی و خلاقیت خود را عمیق‌تر کنید.

کتاب کلیدهای طراحی به روش ذهنی، نگاه وسیعی به شما می‌دهد تا از تخیلات خود طراحی کنید. این به معنای طراحی از تصورات ذهنی است که در سر شماست. حتی می‌تواند کژنمایی، انتزاعی یا خط‌خطی‌های ساده نیز معنا دهد. طراحی‌های ذهنی باید ترکیب‌بندی قوی و رابطه‌ای میان چیزهای به ظاهر نامربوط یا طرح‌های ساده از ذهن ایجاد کند؛ که مطمئناً انتخاب‌های خلاقانه‌ در مورد چیزهایی که برای طراحی بر‌گزیدید را در بر می‌گیرد.

ما قصد داریم تصورات ذهنی و خلاقیت را به عنوان مهارت‌هایی که در همه وجود دارد، بررسی کنیم. اما در واقعیت، این مهارت‌ها فقط به عنوان کاری که انجام می‌دهید نشان داده می‌شوند. تصورات ذهنی، به سادگی در آنچه که شما در ذهن‌تان انجام می‌دهید، جاری است؛ در نتیجه آنچه که شما بر روی کاغذ خود انجام می‌دهید، یک نوع خلاقیت است. آیا قوانین و دستورالعملی برای خلاقیت وجود دارد؟ احتمالاً نه. اگر یک قانون وجود داشته باشد، آن تمرین فراوان است. اما اجازه دهید تفاوت بین دستورالعمل‌ها و قواعد کلی را مشخص کنیم. من عقیده دارم دستورالعمل‌های مفیدی وجود دارد که می‌تواند به شما در خلق اثر هنری کمک کند. جاسپر جنز اولین قاعده را به ما داده است: «خلاقیت با عمل اتفاق می‌افتد».

نیازی نیست که برای یک طرح خلاقانه، حتماً هوشی فوق‌العاده داشته باشید. مطمئناً تئوری‌های مربوط به خلاقیت خیلی نمی‌توانند کمک کنند. شما حتی نیاز به ایده‌های خوب و ویژه‌ای ندارید. اغلب، ایده‌ها تا زمانی که شما شروع به طراحی نکرده‌اید به سراغ‌تان نمی‌آیند. بنابراین شما نباید منتظر ایده‌های عالی باشید. تنها با یک موضوع یا یک ایده ساده آغاز کنید. چیزهای بزرگتر، از درون آنها ظاهر می‌شوند. پس توانستیم قاعده دوم را به دست آوریم: «خلاقیت با یک ایده ساده شروع می‌شود».

یکی از ویژگی‌های لازم و ضروری برای خلاقیت، درگیرشدن با کار است. وقتی شما در کار غوطه‌ور می‌شوید، در زمان حال و آینده در حرکت‌اید. اینجاست که خلاقیت شکوفا می‌شود. از این نکته، اصل سوم بیرون می‌آید: «خلاقیت در زمان حال زندگی ‌می‌کند».

اختلاف فاحش میان آنچه که ما تصور کرده‌ایم و آن چیزی که ظاهر می‌شود، تجربه‌ای مشترک بین اساتید هنر و هنرجویان است که می‌تواند آنها را از نتیجه کار مأیوس کند. مهارت‌های ما به ندرت قادر به اجرای تصورات ذهنی‌مان هستند. این موضوع خیلی ساده است و در مورد هر فردی صدق می‌کند. دو کار وجود دارد که می‌توانید انجام دهید. یکی اینکه زیاد طراحی کنید. مهارت از طریق تمرین حاصل می‌شود (کتاب قبلی من با عنوان کلیدهای طراحی، نیز می‌تواند مفید باشد، چون در پیشبرد مهارت‌های طراحی پایه متمرکز شده است). این اصل چهارم را به ما می‌دهد: «خلاقیت با تمرین افزایش می‌یابد».

کار دیگری که باید انجام دهید این است که قضاوت‌ها نسبت به خود را به موارد عملی و خاص محدود کنید؛ برای مثال چیزهایی به عنوان سایه‌پردازی، نسبت‌ها، الگوها و از این قبیل. به طور‌کلی نقد شخصی مفید نیست. از اظهارات موشکافانه و خود‌کم‌بینی پرهیز کنید، مانند:
- شما یا خلاق هستید یا نیستید.
- برخی افراد ذاتاً خلاق هستند، برخی دیگر نه.
- من هیچ ایده‌ای ندارم.
- من ایده‌های زیادی دارم، اما به اندازه کافی برای نشان دادن آنها، خوب طراحی نمی‌کنم.
این منجر به استفاده از یک اصل دیگر می‌شود: «خلاقیت با ارزیابیِ مناسبْ افزایش و با انتقادْ کاهش می‌یابد».
حتی شما را به رهایی در طراحی تشویق می‌کنم، همچنین تأکید می‌کنم که تخیل به میزان معینی از هر چیزِ ویژه‌ای نیاز دارد! یعنی اگر من بگویم «چیزی را تصور کن»، ممکن است فکرتان به جایی نرسد، اما اگر در مورد سرزمینی که سگ‌ها در آن مسئولیت دارند برای شما بگویم، شما بلافاصله به تصویر مشخص‌تری خواهید رسید.

هیچ وقت تمرین‌های کلاس هنر مدرسه که می‌گفتند «هرچه دلتان می‌خواهد بکشید» را دوست نداشتم. چرا که با هر موضوع ممکنی غرق اندیشه می‌شدم. ذهنم مانند یک ورقه سفید می‌شد. چیزی وجود نداشت که من را به جلو ترغیب کند و راه حلی برای رهایی از آن داشته باشد. تجربه، خیلی زود من را با فهمِ شهودی برای میزان محدودیت‌ها تنها گذاشت. در واقع، هم بسیار جالب و هم مضحک است که محدودیت‌ها می‌توانند به شما آزادی بیشتری دهند. محدودیت‌ها تصاویر ذهنی شما را فعال می‌کنند. هنرمندان حرفه‌ای یادگرفته‌اند که چطور بر این محدودیت‌ها غلبه کنند. این مسئله را معمولاً بعد از اینکه در کار پیشرفت کردید به خوبی درک خواهید کرد. اصل بعدی: «خلاقیت از برخورد با محدودیت‌ها و مشخصات خاص می‌شکفد».

خلاقیت بیشتر شبیه خوشبختی است. منظورم این است زمانی که به چیزی دیگری فکر می‌کنید، خلاقیت خودش را نشان می‌دهد. تصور کنید در حالی که دفترچه طراحی دست‌تان است، در اتاقی نشسته‌اید و میل شدیدی برای خلق کردن دارید. مدادی در دست گرفته‌اید. انرژی خود را متمرکز کرده‌ و مصمم هستید؛ اما هیچ اتفاقی روی نمی‌دهد! چرا؟ چون فقط میل به خلاق بودن در شما وجود دارد یا می‌خواهید خلاق باشید. همه چیز در درون‌تان وجود دارد. این یک هدف است نه یک عمل. هدف‌ها و خواسته‌ها مربوط به آینده هستند. عمل (act) مربوط به زمان حال است. سعی کنید خود را در حالت‌های مختلف تصور کنید. یک طرح متفاوت در ذهن داشته باشید. مثلاً یک پیش‌طرحِ (اسکیس) قبلی خود را با یک طراحی دیگر ادغام کنید. با اینکه قوانین ممکن است ساده باشند، اما امکان طرح‌های زیادی را ایجاد می‌کند. فرایند دیگری در مورد شما وجود ندارد، بلکه در مورد حل یک مشکل است. خلاقیت شما در «حال حاضر» زنده می‌شود تا اینکه به آینده موکول شود. اصلی دیگر: «خلاقیت از درون تجربه، تمرین و کشف و شناخت، ظاهر می‌شود».

طرح‌های این کتاب بر اساس حل این مسائل و بر پایه‌ی موانع و محدودیت‌ها، یکی پس از دیگری تنظیم شده‌اند. همچنین قصد داشتم شما را تا آنجا که امکان دارد آزاد بگذارم تا آنها را به روش خود کار کنید. اگر در حال کار کردن بر روی یکی از موضوع‌ها هستید، طراحی شما در یک جهت جدید -کاملاً شخصی- حرکت می‌کند​​ و این بسیار خوب است. اصلی دیگر: «خلاقیت، داشتن یک طرح و نیز تمایل به دور شدن از آن است».
بیشتر مطالب این کتاب در مورد راهکارهاست، با مضامینی مانند: اضافه کردن، تبدیل کردن، معکوس‌سازی، دگرگونی تدریجی و تکرار همراه با تغییرات. این راهکارها بر پایه استفاده از کار خودتان به عنوان منبع، ابزاری برای طراحی‌های ذهنی بیشتر هستند. به عبارت دیگر، طراحی، اولین گام برای رسیدن به اثری خلاقانه است (این مراحل شامل برخی از دستورالعمل‌هایی است که در صفحات 8 و 9 به آن پرداخته شده است).

بعد از چاپ این کتاب، متوجه شدم که مراحل تغییرسازی که معرفی کرده بودم (مانند تصویربرداری آینه‌ای، کژنمایی و تکرار) را می‌توان با کامپیوتر هم انجام داد. اگرچه این یک گزینه است، اما من اصرار دارم که شما مسیر پر زحمت‌تر و خلاق‌تر را به‌صورت دستی بپیمایید. این کار فقط برای بهبود مهارت شما نیست، بلکه نتایج شخصی‌تر و بهتری را ایجاد می‌کند. شدیداً بر این عقیده ایمان دارم که طرح‌هایی که آنها را «مرتعش یا معلق» می‌نامم، از نظر اجرا در سطح پایین‌تری از کارهایی است که به‌صورت دستی اجرا شده‌اند.

موضوع به همان اندازه وسیع است که یک نویسنده را کمی تواضع‌طلب کند. ایده‌ها در کتاب کلیدهای طراحی به روش ذهنی، لزوماً موضوعات تازه‌ای در جهان نیستند، اما برخی از آنها برای من جدید است. مانند هر معلم دیگری، قصد دارم تجربیاتم از طراحی و هرآنچه که از دیگران آموخته‌ام را اختیار شما بگذارم. ایمان دارم که قواعد و برنامه‌ها در این کتاب به هنردوستان در رسیدن به دستخط شخصی در جهت مسیرهای خلاقانه‌ی نوین و بِکر کمک خواهد کرد. نمونه‌های موجود در کتاب توسط خودم و همکارانم صرفاً برای جان بخشیدن به متن هستند. قصد ندارم که به شما نشان دهم «چطور باید این کار را انجام داد». در پایان، راهی را که برای انجام کار خود پیش می‌گیرید، مسیری منحصر به فرد، مخصوص خود شما ایجاد می‌کند.

کلیدهای طراحی به روش ذهنی، به طور منظم تدوین شده است، بدین معنی که با طرح‌های ساده شروع شده و در ادامه به طرح‌های پیچیده‌تر می‌رسد. طرح‌های اولیه، بیشتر خاص و هدفدار هستند. در صورتی که طرح‌های بعدی، فرصت بیشتری برای شما فراهم می‌کنند تا بتوانید انتخاب‌های خود را داشته باشید. فصل‌ها و موضوعات به ترتیب تنظیم شد‌ه‌اند، اما من به شانس و اتفاقات غیرمترقبه نیز اعتقاد دارم، پس از شما می‌خواهم تا طبق هر ترتیبی که برای‌تان مناسب است، آن را دنبال کنید.