شاهنامه شاه طهماسب

کتاب شاهنامه شاه تهماسب

شاهنامه شاه طهماسب، که گاهی به نام شاهنامه‌ی شاهی نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین نسخه‌های مصور شاهنامه فردوسی است، حماسه ملی ایران که در قرن دهم میلادی سروده شد. این دست‌نویس به عنوان یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای هنری دوره صفوی و هنر مینیاتور ایرانی شناخته می‌شود و تاریخچه‌ای غنی و پربار دارد.

تاریخچه و سفارش‌دهی

این نسخه در قرن شانزدهم میلادی، احتمالاً از اوایل دهه 1520، در کارگاه سلطنتی تبریز، اولین پایتخت سلسله صفوی، آغاز شد. تحقیقات نشان می‌دهد که ساخت آن ابتدا تحت نظارت شاه اسماعیل اول (حکومت 1501-1524) شروع شد و سپس تحت حمایت شاه طهماسب اول (حکومت 1524-1576) ادامه یافت. این پروژه حداقل 20 سال طول کشید و نشان‌دهنده حمایت مالی و هنری دربار صفوی است. شاه طهماسب، که علاقه زیادی به خوشنویسی و هنر داشت، این دست‌نویس را به عنوان نمادی از قدرت و فرهنگ دربار خود سفارش داد.

ویژگی‌های هنری و فنی

دست‌نویس این شاهنامه نفیس، شامل 759 صفحه است که با خط نستعلیق باکیفیت نوشته شده است، سبکی که برای زیبایی و خوانایی آن شناخته می‌شود. اندازه هر صفحه حدود 48 در 32 سانتی‌متر است و حاشیه‌های آن با پاشیدن طلا تزئین شده‌اند، که جلوه‌ای مجلل به آن بخشیده است. اما آنچه این نسخه را متمایز می‌کند، 258 تصویر مینیاتوری است که با جزئیات دقیق و رنگ‌های زنده خلق شده‌اند. این تصاویر توسط هنرمندانی برجسته مانند سلطان محمد، میر مصور، و آقا میراک کشیده شده‌اند، که هر کدام در زمان خود از بهترین‌های هنر مینیاتور بودند.

سبک هنری این تصاویر ترکیبی از سنت‌های مختلف است. تحقیقات نشان می‌دهد که این نسخه ترکیبی از سبک ترکمنی (از تبریز و شیراز) و سبک تیموری (از هرات) را در خود دارد، که در نهایت به سبک صفوی اولیه تبدیل شده است. این ترکیب باعث شده که شاهنامه شاه طهماسب به عنوان یکی از نقاط اوج هنر مینیاتور ایرانی شناخته شود.

اهمیت فرهنگی و ادبی

شاهنامه فردوسی، با بیش از 50,000 بیت، تاریخ اسطوره‌ای ایران پیش از اسلام را روایت می‌کند و به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ادبی جهان شناخته می‌شود. شاهنامه شاه طهماسب نه تنها نسخه‌ای از این متن است، بلکه به عنوان یک "آینه برای پادشاهان" نیز عمل می‌کند، یعنی اثری که برای آموزش و تربیت حاکمان طراحی شده است. این جنبه فرهنگی آن را به اثری فراتر از یک دست‌نویس هنری تبدیل کرده است، و نشان‌دهنده جایگاه ویژه شاهنامه در فرهنگ و هویت ایرانی است.

تاریخچه حرکت و پراکندگی

پس از تکمیل، این دست‌نویس در سال 1568 به عنوان هدیه‌ای دیپلماتیک به سلطان سلیم دوم عثمانی (حکومت 1566-1574) اهدا شد. این هدیه با 34 شتر دیگر که هدایای مجلل دیگری را حمل می‌کردند، همراه بود و نشان‌دهنده روابط پیچیده سیاسی بین ایران و عثمانی در آن زمان است. دست‌نویس تا اوایل قرن بیستم در کاخ توپکاپی استانبول باقی ماند، اما در دهه 1970، به دلایل مختلف، از جمله فروش و تقسیم، تجزیه شد. اکنون صفحات آن در مجموعه‌های خصوصی و عمومی در سراسر جهان پراکنده هستند، از جمله موزه متروپولیتن نیویورک که 78 صفحه با تصاویر را در اختیار دارد. برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید به وب‌سایت موزه متروپولیتن مراجعه کنید.

تصاویر شاهنامه شاه طهماسبی