قلعه ی سفید

معرفی کتاب قلعه ی سفید اثر اُرهان پاموک

 پاموک، نویسنده برجسته ترک که در سال ۱۹۵۲ به دنیا آمد، رمان قلعه سفید را در سال ۱۹۸۵ به رشته تحریر درآورد.

این اثر که سومین کتاب وی به شمار می‌رود، در فضایی تاریخی و پرابهام که در اوایل قرن هفدهم میلادی روایت می‌شود، به جلوه‌ای از نگاه متفاوت او به مفاهیم پیچیده‌ای چون تقابل شرق و غرب می‌پردازد. قلعه سفید نخستین اثر پاموک بود که توانست توجه مخاطبان جهانی، به ویژه خوانندگان غربی را به خود جلب کند و مسیر تازه‌ای را برای شناخت ادبیات او هموار سازد. داستان این رمان با ربوده شدن یک دانشمند ونیزی توسط دزدان دریایی آغاز می‌شود. این دانشمند که علاوه بر تخصص در فیزیک، نجوم و نقاشی در سایر علوم نیز توانمند است، در بازار برده‌فروشان استانبول به یک اندیشمند ترک فروخته می‌شود.

اتفاق جالب و در عین حال رازآلود این است که این دو شخصیت نه تنها از نظر عقاید و علایق در حوزه‌هایی همچون متافیزیک شباهت‌هایی به هم دارند، بلکه از لحاظ ظاهری نیز به گونه‌ای غیرمنتظره شبیه یکدیگرند؛ گویی هر یک تصویر آینه‌ای دیگری است. با شیوع طاعون و همه‌گیری مرگباری که گریبان شهر را می‌گیرد، این ارباب و بنده ناگزیر از جامعه دور شده و به انزوای تحمیلی پناه می‌برند.

این موقعیت خاص اما فرصتی تازه برای هر دو فراهم می‌آورد: اندیشمند ترک که شیفته علم و شناخت دانش‌های نوین است، از هم صحبت غربی خود اصول و مفاهیم علوم غربی را می‌آموزد. در این میان، وقوع حوادث تاریخی دیگر نیز پا به صحنه می‌گذارند. از جمله ماجرای به تخت نشستن شاهزاده‌ای خردسال که سرنوشت شخصیت‌های اصلی را به باغ وحش سلطنتی می‌کشاند؛ جایی که نگارش عجایب‌نامه‌ها و ساخت سلاحی غیرعادی و اسرارآمیز آغاز می‌شود.

این تقابل نمادین میان جهان‌بینی شرق و غرب، با لایه‌های عمیق انسانی و فلسفی خود آرام‌آرام مسیر زندگی هر دو شخصیت اصلی را تغییر می‌دهد. پرسش‌های بنیادینی درباره هویت، موقعیت اجتماعی و حتی مرزهای ارباب و بنده به تدریج چهره اصلی داستان را نمایان کرده و ذهن هر دو شخصیت را با تردیدهای عمیق مواجه می‌کنند. چرخشی که نه تنها جایگاه آن‌ها را دگرگون می‌کند، بلکه نشان‌دهنده تلاقی فرهنگ‌ها و شکافی است که شاید کمتر قابل ترمیم باشد.

ارهان پاموک با بهره‌گیری از ریشه‌های واقعی این روایت تاریخی، فضایی شک‌آلود ولی عمیق خلق کرده است. او قهرمانان خود را در سفری پرمخاطره وارد دنیایی می‌کند که آنان مجبورند نه تنها جهان اطراف خود، بلکه وجود خویش را نیز مورد بازنگری قرار دهند. این داستان سرآغاز یک مسیر فلسفی بزرگ‌تر است که خواننده را نیز با خود همراه می‌کند.

شایان ذکر است که ارهان پاموک در سال ۲۰۰۶ جایزه نوبل ادبیات را از آنِ خود کرد؛ افتخاری که بیش از پیش او را به یکی از چهره‌های تأثیرگذار ادبیات جهان بدل ساخت.