طراحی از حرکات سر انسان

در میان انواع موضوعاتی که علاقمندان به هنر، تمایل به نقاشی دارند، هیچ یک، پیچیده‌تر از طراحی سر انسان نمی‌باشد. سر انسان، بیان کننده‌ی ظرافت‌های فرم، ترکیب و نسبت‌هایی می‌باشد که ارائه آن‌ها نه تنها توسط هنرجویان، بلکه توسط نقاشان حرفه‌ای نیز، نیاز به تلاشی پیگیر دارد. عده‌ی بسیاری معتقدند که طراحی سر، تنها یک «تلاش دائم» نیست، بلکه یک «مبارزه‌ی دائم» می‌باشد.

من سال‌های بسیاری شاهد دست و پنجه نرم کردن هنرجویان، با مشکلات طراحی سر بوده‌ام و هميشه آرزو میکردم تا کتابی را شاهد باشم که می‌توانست کارهای حدسی را از اين «مبارزه»، حذف نماید. کتابی که بطور اصولی، حاوی مجموعه‌ای از واقعیت‌های اولیه‌ای باشد که هر هنرمندی برای طراحی دقیق «سر»، به آن نیازمند است. کتاب «طراحی سر انسان». این آرزو را واقعیت می‌بخشد.

اين کتاب که براساس کلاس‌های پرطرفدار مولف، در کالج هنرهای بصری در نیویورک تالیف شده است، در حال حاضر جامع‌ترین کتاب موجود در این زمینه می‌باشد. مولف، ادعا نمی‌نماید که این کتاب، «نهایت» درباره‌ی سر انسان است، زیرا این «نهایت» هرگز نوشته نخواهد شد. رامبراند (بهترین نقاش چهره)، حتی در سال‌های آخر عمر خویش، بدنبال «دیدگاه‌های جدیدی» درباره‌ی سر انسان بود.

کتاب «طراحی سر انسان» کوششی برای ساماندهی روش‌های ارائه نسبت‌ها، ارائه حالت‌ها، واقعیت‌های آ‌ناتومی و اطلاعات دیگری است که بیشتر از دو هزار سال، مبنای طراحی کامل و بی‌عیب «سر» را تشکیل داده‌اند.

هیچ‌یک از موارد این کتاب، اساساً جدید نیستند، بلکه طراحی از اين دید (روش تصور و تجسم سر، صورت و خصوصیات آنها)، به‌وسیله نقاشان یونان باستان آغاز شده است و در دوران رنسانس به نهایت ظرافت خود رسیده و بالاخره توسط نقاشان و مربیان هنری، تا به امروز ادامه یافته است.
روش‌های ارائه نسبت‌ها، و حالت‌هایی که در کتاب «طراحی سر انسان» نشان داده شده‌اند، عمدتاً همان‌هایی هستند که توسط مجسمه‌سازان یونانی، تکمیل شده‌اند. اطلاعات آناتومی برای اولین بار توسط هنرمندان دوران رنساس جمع‌آوری گردید. اگر چه بیان هنر در دوران‌های مختلف، به شیوه‌های گوناگون است.

ولی ما هنوز بر اساس مبنائی که این هنرمندان پایه‌ریزی کرده‌اند، عمل می‌کنيم. این کتاب در ابتدا نگاهی به قسمت‌های عمده‌ی سر (جمجمه و صورت) داشته و بیانگر چگونگی ترسیم شکل، کانتورها و نسبت‌های آنان می‌باشد. سپس با استفاده از طرح‌ها و نمودارها، ساختارهای جداگانه سر (فرم‌های متفاوت جمجمه و صورت، آرواره، و ‎٩‏ جزء برجسته صورت یعنی از برآمدگی ابرو تا گردی چانه) را از نزدیکتر بررسی خواهیم نمود. پس از آن، هر یک از اجزای صورت را جداگانه بررسی کرده و شکل و کانتورهای هر یک از آنان را شرح خواهیم داد. ‏

مثلاً بینی دارای یک شکل نیست. شکل آن، صرفاً یک برجستگی روی صورت نبوده، بلکه مجموعه‌ای شامل قسمت‌های بالایی و پایینی، پره‌های مجرای بینی، و غضروف بینی و فرم‌های ظریف بهم پیچیده دیگر، می‌باشد. فرم‌های پیچیده چشم، گوش و دهان نیز به‌همین طریق مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت. پس از بررسی «سر» بعنوان یک فرم، زیر سطح آنرا بطور «هنرمندانه» بررسی می‌کنيم.

کلمه هنرمندانه باید تاکید گردد. این کتاب، یک کتاب آناتومی طب نبوده و هنرجو مجبور به بخاطر سپردن اسامی لاتین آن نمی‌باشد. کاربرد آناتومی هنرمندانه، برای آن است که نقاش، مبنایی دقیق برای خلاقیت قیافه‌ها داشته باشد. همانگونه که در صفحات بعدی کتاب ملاحظه خواهید کرد. ساختمان عضلانی سر، ترکیبی از شکل ظاهری، و بکارگیری آناتومی را آشکار می‌نماید که از زمان لئوناردو داوینچی، الهام‌بخش نقاشان بوده است.

باتوجه به این اطلاعات ساختاری، می‌توانیم سر را در «حرکت» بررسی نماییم. طريقه‌ی ساخت و ترسیم سر را، هنگامی که از روبرو به از روبرو و یا کاملاً به نیمرخ می‌چرخد، و یا به بالا و پایین حرکت می‌کند، مشاهده خواهید نمود. و بالاخره چک لیستی از رابطه‌های بین اجزای صورت ارائه خواهد گردید که این چک لیست به شما کمک می‌کند تا با هر حرکت سر، محل دقیق اجزاء صورت را بيابید.

چین و چروک‌ها، پدیده‌هایی اتفاقی نیستند، بلکه در مسیرهای مشخصی از صورت ایجاد می‌گردند. سه مسیر اصلی چین و چروک‌های صورت، و هم چنین انواع چین و چروک‌های حاصله از فشار، کشیدگی، نحیفی و پیری و تاثیرات متقابل این چین و چروک‌ها مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

پیر نشان دادن یک «سر» همواره برای هنرمند مشکل آفرین می‌باشد. برای نشان دادن تغییرات ظریفی که از هنگام کودکی تا زمان پیری روی می‌دهد، طرح‌هایی متوالی را ملاحظه خواهید نمود که نقاشی یک سر را از تولد تا سن هشتاد سالگی نشان داده و تغییرات بوجود آمده در نسبت‌ها و جزئیات صورت را به تدریج و سال به سال، پیگیری می‌نماید.

طبقه‌بندی علمی انواع سرها، برای هنرمند بی‌نهایت مفید می‌باشد. مشخصات کلی سه نوع سر (سرهای پهن، سرهای کشیده یا سرهای متوسط) طی یک سری طرح‌های بزرگ، توضیح داده می‌شوند. اجزای صورت در هر یک از این سه نوع، و چگونگی ایجاد تنوع نامحدود سر، با استفاد از انواع سه گانه‌ی آن و خصوصیات هر یک از آنها، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تنوع بیکران صورت‌های انسان و اجزای آن‌ها، بصورت مجموعه‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد. که انواع متفاوت «سر» در قوم‌ها و نژادهای مختلف جهان را شامل می‌شود. کتاب «طراحی سر انسان»، با یک مجموعه‌ی انتخابی از سر انسان، بصورت‌های مجسمه‌ای، نقاشی، طراحی و هنرهای گرافیکی، از زمان یونانیان تا هنر امروزی، پایان می‌یابد. هدف از ارائه این مجموعه، استناد به اصولی درباره‌ی طراحی سر می‌باشد که این کتاب بر آن‌ها استوار است.

خواننده‌ی کتاب، به تداوم جالب توجهی از کار مجسمه‌سازان بی‌نام و نشان یونانی و رومی، تا هنرمندان بزرگ دوران رنسانس و باروک، و هنرمندان معاصری چون پیکاسو و ماتیس، پی‌خواهد برد.

تمام این تصاویر، دارای قدرت، و الهام گرفته از مفهوم کلاسیکی «سر» می‌باشند که به‌وسیله طراح چیره دست و معلم برجسته (برن هوگارت) در صفحات این کتاب خلاصه شده است.