ژرف‌نمایی (پرسپکتیو)

پرسپکتیو را به زبان پارسی، ژرف‌نمایی ترجمه کرده‌اند و دانشی است خردمدارانه در رابطه با سامانه‌ی خطای حس بینایی. اين دانش قوانین دوری و نزدیکی را به نمایش می‌گذارد و از شیرین‌ترین و کارآمدترین بخش‌های آموزش طراحی و نقاشی است؛ نخست تولید انگیزه می‌کند و سپس با آفریدن فضاهای مأنوس سه بعدی در صفحه‌ی دوبعدی، چراغ امیدبخش فراگیری را روشن و روشن‌تر می‌سازد، درنتیجه ذهن را به سوی فضایی شدن پیش می‌برد و هنرجو، اجسام را در فضای اطراف، بهتر لمس می‌کند و به پنهانی‌های آن آگاه می‌شود.
در سده پانزدهم میلادی پس از تحولات دوره‌ی رنسانس که در اروپا اتفاق افتاد، دگرگونی‌های بنیادینی رقم خورد. از جمله در هنرهای تجسمی، حرکتی اساسی صورت گرفت. نقاشان ابتالیایی چون جوتو، مازاتچو، دُناتلو، لئوناردو داوینچی و میکل آنژ نمایش تصاویر سه‌بعدی را به طور علمی پایه‌ریزی کردند و سپس هنرمندانی چون برونلسکی، پیرو دلا فرانچسکا و آلبرت دورر به تکمیل قوانین ژرف‌نمایی پرداختند و از آن پس نقاشان اروپایی به تابلوهای خود واقعیت و عینیت بخشيدند.
در قرن نوزدهم، نقاشان با پژوهش هایی، حرکت را عامل خطای حس بینایی دانستند و بر این مبنا تابلوهای زیبایی خلق کردند، همچون تابلوی «حرکت از پلکان» اثر مارسل دوشان (۱۹۱۲)، «رژه‌ی آزاد» اثر فرانسیس پیکابیا (1913) و بسیاری دیگر که بر اثر این جریان سبک فوتوریسم از ایتالیا سر برآورد و اروپا را فراگرفت.
از جمله هنری که در این قرن بر پایه‌ی خطای حس بینایی آفریده شد؛ هنر هفتم، یعنی سینما بود. عبور سریع تصاویر مستقل از مقابل دوربین و به حداقل رساندن فاصله‌ی آنان، به خطای حس بینایی انجامید و سبب حرکت در تصاویر شد. اما نگارگران ایرانی همچون نقاشان قبل از رنسانس، از قید ژرف‌نمایی رها بوده‌اند.
تا زمان صفویه که اين دانش به طور کم رنگ به نگارگری ایرانی راه یافت و چشم‌نوازی آن، نگارگران ایرانی را مسحور کرد. در زمان قاجار، که بين ایران و اروپا سامانه ای برقرار شد، در پی سفر استاد کمال الملک به فرانسه و آشنایی او با آثار رمبرانت، این دانش به طور علمی وارد ایران شد. در صورتی که هنرمندان اروپا در قرن نوزدهم رویکرد حذف ژرف‌نمایی را در مکاتب کوبیسم، اکسپرسيونیسم، سوررئالیسم و ... داشتند و آثار ارزنده‌ای به تاریخ هنر عرضه کردند.
راستی دلیل خطای حس بینایی در مسافت، ارتفاع و ژرفا چیست؟ به یقین گرد و غباری است که در فضا موجود است. هر چه فاصله بیشتر شود، گرد و غبار متراکم‌تر می‌گردد و در نتیجه خطوط ضعیف‌تر و رنگ پریده‌تر می‌شوند و رنگ‌ها گرایش به سردی دارند. به این سبب رنگ‌های گرم در نزدیکی و رنگ‌های سرد در دوردست خود را نشان می دهند.