کلمات علیه غرا: ترجمه منظوم مولانا مکتبی شیرازی

معرفی کتاب کلمات علیه غرا: ترجمه منظوم مولانا مکتبی شیرازی اثر محسن صبا و محمدتقی بهار ملک الشعرا

کتاب کلمات علیه غرا مثنوی‌ ارزشمند و ادبی از مولانا مکتبی شیرازی است که به نثر منظوم و در قالب ترجمه و شرح صد کلمه منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نگاشته شده است.

این اثر که در قطع وزیری با جلد سخت و طراحی چشم‌نواز زرکوب ارائه شده، به همت خط زیبای علی راهجیری به چاپ رسیده و به‌صورت دست دوم اما در وضعیت تقریباً نو در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. کتاب شامل 137 صفحه است و در بررسی اولیه معلوم می‌شود که نسخه مورد استفاده برای این چاپ تنها حاوی 70 کلمه و 1185 بیت بوده است.

این کلمات، که همگی برگرفته از اثر معروف نثر اللئالی هستند، توسط مصحح اثر مورد توجه قرار گرفته‌اند. مصحح تأکید کرده است که بسیاری از این کلمات به دلیل ظرافت و جامعیتی که در بیان معنا و لفظ دارند، حکم امثال رایج را پیدا کرده‌اند و اغلب آن‌ها معادل‌های مشترکی نیز در زبان فارسی یافته‌اند، که این ویژگی به اهمیت ادبی و تاریخی متن افزوده است.

در این اثر، مکتبی شیرازی در شرح کلمات از داستان‌ها و حکایت‌های مختلف بهره گرفته است. برخی از این حکایات از منابع برجسته ادب فارسی برگرفته شده‌اند، نظیر شاهنامه فردوسی، مرزبان‌نامه و منطق‌الطیر. این پیوند میان حکمت علوی و ادبیات کلاسیک فارسی، کتاب را به اثری برجسته در حوزه زبان و ادب فارسی مبدل کرده است. در انتهای کتاب، یک مجموعه فهرست جامع ارائه شده که شامل فهرست کلمات ارزشمند، لغات و ترکیبات به‌کاررفته در متن، ضرب‌المثل‌ها، داستان‌ها، نام اشخاص، کتاب‌ها و مکان‌هایی است که در اثر ذکر شده‌اند.

این فهرست‌ها برای پژوهشگران و خوانندگان علاقه‌مند یک راهنمای مفید و کاربردی به شمار می‌روند. برای نمونه‌ای از محتوای این کتاب می‌توان به یکی از کلمات قصار اشاره کرد که در آن شاعر با استفاده از بیت زیر مضمون اخلاقی ارزشمندی را ارائه داده است: عدو عاقل خیر من صدیق جاهل خصم دانا که در پی جان است/ بهتر از دوستی که نادان است این بیت با ظرافت خاصی، تفاوت میان دشمنی عاقل و دوستی جاهل را روشن ساخته و تأمل درباره‌ی ارتباطات انسانی را برمی‌انگیزد.

کتاب کلمات علیه غرا اثری است که هم از منظر ادبیات منظوم فارسی و هم از دیدگاه انتقال معارف اخلاقی شایسته توجه فراوان است.