آموزش خط نستعلیق

خط و خوشنویسی از دیرباز و گذشته ایران‌زمین با روح زیبای ایرانی پیوند داشته است. زمانی برای انتقال فرهنگ و اندیشه و زمانی نیز به عنوان هنر و دستاویزی برای بیان دردها و شادی‌ها بوده است.

پیشینه ظهور خط نستعلیق را برخی از قرن نهم می‌دانند و بنا به قولی در این قرن استاد بزرگ میرعلی تبریزی با آمیختن دو خط نسخ و تعلیق توانست بنیاد خطی را بنهاند که تا قرن‌های متمادی بیانگر روح معناگرای ایرانیان بود و از آن پس خط جدید را نسخ‌تعلیق خواندند. و با مرور زمان به نستعلیق معروف و خوانده شد. خط نستعلیق دُور و انحنای تعلیق و پاکی و آراستگی و متانت خط نسخ را توأمان دار بود.

هرچند برخی از محققین را عقیده بر آن دانست که مُبدع خط نستعلیق به درستی مشخص نبوده و خواجه میرعلی در نظام دادن به ارکان و مفدرات و قواعد کلی آن کوشیده است و منظور از نسخ تعلیق از دور خارج کردن و منسوخ کردن تعلیق است. اما آنچه که جای تردید نیست آن است که، خط نستعلیق حاصل ذوق سلیم و ذهن خلاق ایرانی است که توانسته به خطی دست یابد که به زودی تمامی ممالک اسلامی را در بر گرفته و عروس خطوط اسلامی لقب گیرد.

در خط نستعلیق نسبت دور به سطح ۵ بر 1 است و بزرگترین علت زیبایی این خط را همین می‌دانند. برخلاف خط نسخ که عاری از دور بود و تعلیق را به دور بسیار زیاد آن را تا حد پیچیدگی پیش می‌برد نستعلیق در عین دور، زیبایی و پاکیزگی را نیز در خود به کمال داشت و همانگونه که یک بیضی زیباتر از مثلث یا مربع است، نستعلیق نیز هندسه‌ای تجریدی و روحانی به خود گرفت.

پس از قرن نهم و با ظهور استادان و نوابغی همچون میرعماد الحسنی قزوینی در دوره (صفویه)، میرزا رضا کلهر (قاجاریه) و میرزا غلامرضا اصفهانی (قاجاریه) هر کدام به فراخور استعداد خویش چیزی به خط نستعلیق افزوده و از کاستی آن کم کردند تا بدانجا که سرشار از تناسبات و نواخت و ریتم شد و آنچنان پیراسته گردید که دل عارف و عامی را از کف ربود.

در مقام توصیف و تعریف این خط، آنه ماری شیمل که در خطوط اسلامی تحقیقات فراوانی داشته است چنین می‌گوید: (نستعلیق یا عروس خطوط اسلامی خطی آرمانی برای نوشتن متون ادبی و شعری است و در هم آمیختن اشعار زیبا و نگارش ظریف و لطیف نستعلیق با بدرقه حاشیه‌های مزین هنرمندانه بدون تردید یکی از بزرگترین دستاوردهای هنرمندان مسلمان است).

نستعلیق را می‌توان به درستی هنر ملی ایرانیان نامید، برای همین اگر بگوییم در درون هر ایرانی یک خوشنویس آماده نشسته تا به فعل درآید بیراه و گزاف نگفته‌ایم فقط لازم است با آموزش درست و اصولی و شیوه‌ای حساب شده به نشر و آموزش آن پرداخته شود.

جزوه حاضر تلاشی است کوچک برای خدمتی به ساحت هنر و هنر دوستان بزرگ و در راه آموزش خوشنویسی همچون شمع کوچکی است افروخته در میان هزاران شعله زبانه کشیده و بلند در آسمان این هنر شریف و عزیز که همه و همه نتیجه سالیان مشاقی و عاشقی استادان ارجمند و بزرگوار این رشته است.

در پایان رسم‌الخط حاضر را به همه دلدادگان خوشنویسی تقدیم نموده و امیدوارم با راهنمایی‌های استادان محترم گام‌های بعدی کم عیب‌تر برداشته شود.