کتاب تاریخ ایران باستان- هخامنشی ها

معرفی کتاب تاریخ ایران باستان- هخامنشی ها اثر دکتر اردشیر خدادادیان 

در این مقدمه کوتاه قصد ندارم به جزئیات و مباحث تاریخی عصر هخامنشیان بپردازم؛ عصری که حدود دویست و سی سال (۵۵۹ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان باستان فرمانروایی داشت. تا پیش از خواندن کتیبه‌های میخی پارسی باستان که به شاهان این سلسله تعلق دارد، اطلاعات مورخان و پژوهشگران محدود به منابع یونانی، بابلی، مصری، عبرانی، یهودی، رومی، عرب، چینی و دیگران بود.

در طول تاریخ، جهانگردان زیادی از زمان مادها تاکنون به ایران، این سرزمین پر رمز و راز، علاقه‌مند بوده‌اند. آن‌ها از آثار تاریخی، پیشرفت‌های تمدنی و فرهنگی، طبیعت، اقلیم و سایر ویژگی‌های ایران تصاویری برداشتند، یادداشت‌هایی نوشتند و این اطلاعات را در کتابخانه‌ها، آرشیوهای سلطنتی و مراکز بایگانی حفظ کردند.

اگر بخواهیم به طور خلاصه به این موضوع اشاره کنیم، باید نام چند جهانگرد غیرایرانی را بیاوریم که چنین روشی را با علاقه دنبال کردند. مارکوپولو، جهانگرد ایتالیایی قرن سیزدهم، همراه با عموی خود نیکولو پولو، در عصر مغولان به مشرق زمین سفر کرد و از دیدنی‌های ایران بازدید نمود. او می‌خواست رموزی از جمله محتوای سنگ‌نوشته‌های هخامنشی را بفهمد، اما موفق نشد.

مثال دیگر، پیترو دلاواله، تاجر ایتالیایی، بود که در ۱۵ سالگی به ایران آمد و حدود ۳۵ سال در عصر صفویه در این کشور ماند، اما او هم نتوانست کتیبه‌ها را بخواند. دستاوردهای مکتوب خانواده پولو و دلاواله در کتابخانه‌های دولتی ایتالیا نگهداری می‌شود.

شاردن، سیاح معروف فرانسوی، در عصر صفویه به ایران سفر کرد و از آثار باستانی چون بیستون، شوش، تخت جمشید و نقش رستم بازدید کرد، ولی از محتوای آن‌ها اطلاعی نیافت. در زمان زندیه، کشیش دانمارکی کارستن نیبور نیز به ایران آمد و با وجود آشنایی‌اش با الهیات و علوم غربی، به اطلاعات جدیدی درباره کتیبه‌ها دست نیافت. او درباره فرهنگ عشایر و جامعه ایرانی مطالعاتی انجام داد و سفرنامه‌ای به نام «ماه عسل ایرانی» نوشت.

در دوره قاجار، سرهنری راولینسون، افسر انگلیسی، و گئورگ فریدریش گروتفند، دبیر تاریخ در آلمان، با روشی مشابه به خواندن کتیبه‌ها پرداختند و گامی مهم در این راه برداشتند. پس از آن ایران‌شناسانی مانند کنت شتین‌گاس، رالف نارمن شارپ و دیگران توانستند کتیبه‌های پارسی باستان عصر هخامنشی را بدون مشکل بخوانند. شارپ که در دانشگاه شیراز تدریس می‌کرد، کتابی به نام «فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی» نوشت که هنوز در دسترس است و چندین بار تجدید چاپ شده است.

اکنون، سپاس ایزد منان را که توفیق نگارش دومین کتاب از مجموعه «تاریخ عصر هخامنشیان» را به اینجانب عنایت فرمود؛ مجموعه‌ای که پیش‌تر نیز با عنوان «تاریخ ایران باستان» منتشر شده بود. بیش از دو هزار و پانصد سال است که درباره هخامنشیان، به طور پراکنده، مورخان یونانی، بابلی، مصری، یهودی، عبرانی، رومی، عرب و جهانگردان، و در چند قرن اخیر پژوهشگران متعددی نوشته‌اند.

از ایرانیان برجسته در این زمینه می‌توان شادروان حسن پیرنیا، علی سامی و دکتر مرتضی احتشام را نام برد که آثار ارزشمندی درباره سلسله هخامنشی تألیف کرده‌اند. پیرنیا در مجموعه کم‌نظیر خود به نام «ایران باستان»، بررسی جامع و دقیقی از تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانیان از اواسط قرن ششم تا نیمه اول قرن چهارم پیش از میلاد ارائه داده است. بی‌تردید، کار بزرگ پیرنیا در این زمینه همواره مورد توجه و احترام است.