کتاب تاریخ ایران باستان - سلوکیان

معرفی کتاب تاریخ ایران باستان - سلوکیان اثر دکتر اردشیر خدادادیان

یکی از بارزترین ویژگی‌های کتاب ایران باستان، تازگی و نو بودن آن است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۹۹۳ در آلمان منتشر شد و ترجمه انگلیسی آن در سال ۱۹۹۶ عرضه گردید. اما ویژگی‌های برجسته و متمایز این اثر، فراتر از نو بودن، در روش پژوهشی دقیق، تحلیلی، فشرده، مستند و منصفانه آن نهفته است. نویسنده، همان‌طور که خود در پیشگفتار اشاره می‌کند، قصد دارد تصویری کلی، فشرده و معتبر از فرهنگ ایران پیش از اسلام را از زبان خود ایران و از طریق اسناد و مدارک ارائه دهد و در این هدف نیز موفق عمل کرده است.

مؤلف به جای پرداختن به شرح متوالی رویدادهای جنگی یا تفسیرهای دلخواهانه، در آغاز هر بخش ـ که معمولاً با شروع فرمانروایی هر دودمان همراه است ـ نخست به ارائه شواهدی از روی سنگ‌نوشته‌ها، لوح‌های کشف شده در تخت جمشید و دیگر نقاط، خرده‌شکسته‌ها و آثار هنری به‌دست آمده از نواحی مختلف (از جمله ترکمنستان) می‌پردازد. سپس از گزارش‌های مورخان معاصر مانند هرودوت، گزنفون، پلوتارک، استرابو، طبری و دیگران بهره می‌گیرد و در عین حال با نگاهی نقادانه به آن‌ها می‌نگرد. پس از این، بر پایه این داده‌ها به بررسی ساختار دولت، چگونگی سازمان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، روابط شاه با رعایا و زندگی روزمره مردم در قلمرو شاهنشاهی می‌پردازد.

با این حال، گرچه هدف نویسنده تحلیل‌گرانه بودن کتاب و گاهی داشتن دیدگاهی جامعه‌شناسانه است، به برخی نکات مهم توجه نکرده یا از آن‌ها غافل مانده است که من در برخی موارد در زیرنویس‌ها به آن‌ها اشاره کرده‌ام و از تکرار در متن اصلی خودداری می‌کنم. فقط اضافه می‌کنم که در گزارش تحلیلی تاریخ و فرهنگ هر کشور و تمدن، عدم مطالعه مستقیم دین آن جامعه ـ که زیربنای ایدئولوژیک، فکری و فرهنگی دولت را شکل می‌دهد ـ کوتاهی بزرگی است. درست است که درباره دین زرتشت پرسش‌های پیچیده و تناقضات فراوانی وجود دارد و گره‌هایی هنوز باز نشده‌اند، اما با مطالعه عمیق و مستقیم گاهان و مجموعه اوستا، زیربنای فکری بسیاری از رویدادهایی که برای یک مورخ یا تحلیلگر بیگانه شگفت‌انگیز می‌نمایند، روشن خواهد شد. بنابراین، نویسنده تحلیل‌گر نباید تنها به گزارش‌های دست دوم در این زمینه اکتفا کند.