کتاب فهرست بناهای تاریخی آذربایجان شرقی

معرفی کتاب فهرست بناهای تاریخی آذربایجان شرقی اثر محمدعلی مخلصی

سرزمین پهناور ایران پشت به تاریخی کهن و پیشینه‌ای چند هزار ساله دارد. اگرچه از زندگی پیشینیان اسناد مکتوب به جای نمانده، اما یادها و خاطره‌ها بسیار است. اگر از شیوه زندگی، رفتارها و عادات آنها سندی در دست نیست، اما رد پاهایی وجود دارد که نشان از حرکت و زندگی داشته‌اند و بی‌گمان آثار تاریخی، نشانه تمدن و فرهنگ اقوامی است که با هنر و معماری پیوند ناگسستنی داشته‌اند.

مظاهر گوناگون فرهنگ و هنر در طول قرون متمادی چنان در بناهای تاریخی تجلی یافته که امروزه با دقت و مطالعه در این آثار می‌توان تصویری روشن از تمدن و تاریخ اقوام گذشته پیش چشم مجسم نمود. در همین راستا، اصلی‌ترین وظیفه سازمان میراث فرهنگی، تحقیق و پژوهش در آثار باقی‌مانده از گذشتگان و معرفی آنهاست.

بدیهی است که شناسایی و معرفی این آثار را نخست باید مرهون بررسی‌ها و تلاش‌های مرحوم نصرت‌الله مشکوتی دانست که روانش شاد باد. کتاب «فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی» نخستین کتاب سازمان حفاظت آثار باستانی، یادگار ارزنده‌ای از خدمات فرهنگی آن مرحوم به شمار می‌آید. امروزه قریب ۲۱ سال از چاپ و انتشار کتاب مزبور می‌گذرد و در این فاصله، طبعاً تعداد زیادی از بناهای تاریخی ناشناخته دیگر، تپه‌ها و اتلال در اطراف و اکناف سرزمین ایران کشف و مورد بررسی و تعمیر قرار گرفته است. همچنین پاره‌ای از بناها نیز بر اثر مرور زمان، سوانح طبیعی، بی‌مهری مردم یا جنگ تحمیلی از بین رفته یا آثار کمی از آنها باقی مانده است.

بنابراین، تجدید نظر در متون و عکس‌های مزبور اجتناب‌ناپذیر می‌نمود و اینک که توفیق تجدید نظر و تکمیل این کتاب نصیب نگارنده گردیده و نخستین جلد آن را تحت عنوان «بناهای تاریخی آذربایجان شرقی» در پیش رو دارید، توضیح نکاتی چند را ضروری می‌دانم:

۱- در کتاب حاضر، کلیه مطالب و شرح بناها تجدید نظر کلی شده و اصلاحات لازم به عمل آمده است. ۲- ابتدا به شناسایی و معرفی شهرها به صورت اختصار مبادرت گشته و علاوه بر افزودن تصاویر بناها، در حد امکان نقشه بسیاری از بناها نیز به فهرست حاضر اضافه شده است. ۳- شرح مختصر بناهایی که در طول ۲۱ سال اخیر به ثبت تاریخی رسیده‌اند، بر این کتاب افزوده شده و علاوه بر آن، تعدادی از بناهای حفاظت شده که با کد /٤ مشخص گردیده نیز در این فهرست آمده است. در پایان، فهرستی از تپه‌ها و اتلال تاریخی که در نتیجه تحقیقات باستان‌شناسی کشف و مورد مطالعه و ثبت در آثار ملی قرار گرفته‌اند، افزوده شده است.

همان‌طور که در چاپ نخستین کتاب تصریح گردید، لازم به یادآوری است که فهرست کنونی منحصراً شامل معرفی بناها و اتلال تاریخی ثبت شده تا زمان حاضر است.