کتاب تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران (جلد دوم دارالخلافه ناصری)

معرفی کتاب تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران (جلد دوم دارالخلافه ناصری) اثر دکتر ناصر تکمیل همایون

جلد پیش‌رو از تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران به بازه‌ای خاص و حساس از حیات این شهر می‌پردازد؛ دوره‌ای که با فروپاشی برج و باروهای تاریخی شاه تهماسبی در سال ۱۲۸۴ هجری قمری (۱۸۶۷ میلادی) آغاز می‌شود و با تخریب حصارها و دروازه‌های دارالخلافه ناصری پایان می‌پذیرد. این مقطع زمانی، سرشار از دگرگونی‌های کالبدی، ساختاری و فرهنگی است که چهره‌ی تهران را از شهری سنتی به پایتختی مدرن بدل ساخت.

پژوهش حاضر در قالب پنج بخش تدوین شده و هر بخش به دو یا سه فصل تقسیم می‌شود. بخش نخست به تهران عصر ناصری می‌پردازد و از ویرانی قلعه‌ی صفویان، تأسیس دارالخلافه‌ی ناصری، توسعه‌ی تدریجی شهر، دگرگونی مفهوم مالکیت اراضی، و پیدایش باغ‌ها و عمارت‌های درون‌شهری و حومه‌ای سخن به میان می‌آورد. در بخش دوم، تحولات تهران از دوران مظفرالدین‌شاه تا استقرار حکومت پهلوی بررسی شده و نقش تهران به عنوان پایتخت رسمی کشور و تحولات اداری و ساختاری آن، از جمله استقرار بلدیه نظامی، بازنمایی می‌شود.

بخش سوم بر بهداشت عمومی و جمعیت‌شناسی شهر تمرکز دارد و سیر دگرگونی‌های جمعیتی و پیامدهای آن واکاوی می‌شود. در بخش چهارم اقتصاد شهر، مشاغل و اصناف، ساختار بازار، و شکل‌گیری کارگاه‌ها و نهادهای نوین تولیدی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نهایتاً، بخش پنجم به سیر تحول آموزش و پرورش در تهران، از شیوه‌های سنتی تا تأسیس مدارس نوین، فعالیت‌های فرهنگی و معرفی رجال و شخصیت‌های فرهنگی شهر اختصاص یافته است.

مطابق رویکرد علمی جلد نخست، در پایان هر بخش، جمع‌بندی مطالب و منابع و اسناد پژوهش با دقت و امانت عرضه شده‌اند تا مسیر دستیابی علاقه‌مندان و پژوهشگران به اطلاعات دقیق و بیشتر هموار باشد.