کتاب نامه ها درباره ی سزان

معرفی کتاب نامه ها درباره ی سزان اثر راینر ماریا ریلکه

شاعر نقاش را در دوره‌ای کشف کرد که دنیای مدرن در حال شکل‌گیری بود؛ زمانی که می‌شد آثار سزان را از نزدیک دید، زمستان ۱۹۰۷ — زمانی بی‌فاصله از گالری‌ها و موزه‌های لوکس، قیمت‌های نجومی و مطالب بی‌شماری که درباره‌اش نوشته شده بود. حتی در سال قبل، زمانی که نقاش هنوز زنده بود، می‌شد او را در حال کار کردن دید، و اگر فرصت پیش می‌آمد — که سخت بود — گپی هم با او زد؛ هرچند این کار چیزی به نقاشی‌اش اضافه نمی‌کرد. سزان نمونه‌ای است از بد حرف زدن و حرف نزدن، گویی عهد بسته بود که جز با نقاشی‌اش، خود را بیان نکند.

ریلکه اما استاد سخن است. او نامه‌ها را چنان نوشته که بتوان آن‌ها را هم‌ارز نقاشی‌های سزان به حساب آورد و آن‌ها را دید. نامه‌ها برای کلارا، همسر شاعر نوشته شده‌اند و با این فرض که توضیحی کلامی برای تصاویری باشند که — دنیای مدرن خود را مدیون آن‌ها می‌داند — و نه فقط شرحی بر تصاویر، بلکه بیان احساسی که شاعر در برابر آن‌ها دارد، امری ناممکن است؛ شاید ریلکه بیش از هر کس دیگر، پیش و پس از خود، در این «نامه‌ها» به مرز آن رسیده باشد.

فرم نوشته‌ها برای تحلیل تصویر دورتر از هر فرم دیگری است که بتوان تصور کرد؛ لحنی شاعرانه، تکه‌پاره و رها که زاویه دیدهای مختلف در سبک کوبیسم را به ذهن متبادر می‌کند. ترکیبی که نطفه‌اش در کار خود سزان بسته شده و شاید راز موفقیت نامه‌ها در همین فاصله باشد.

سزان در نامه‌های ریلکه یکباره ظاهر نمی‌شود بلکه در ابتدا بسیار محتاطانه و پاورچین پاورچین حرفی از او به میان می‌آید و کم‌کم نقاش خود را بر شاعر نمایان می‌کند. نهایتاً شاعر به خود می‌بیند که دستش را دراز کند و او را لمس کند، بی‌هراس از گریختنش. روشن نیست که کی این اتفاق می‌افتد، مرز لرزان بین اهلی شدن و گریختن اما می‌شکند. شاعر آزادانه دربارهٔ نقاشی‌ها سخن می‌گوید و چنان به آن‌ها دل می‌بندد که سالن نمایش آن‌ها را خانهٔ خود می‌خواند.

خواننده ملتفت و مجذوب این فرایند زنده در نامه‌ها می‌شود و وقتی کتاب به انتها می‌رسد، نقاش و شاعر را — که دیگر شاعر پیشین نیست — بسیار زنده‌تر و ملموس‌تر از پیش حس می‌کند.