کتاب نظری به موسیقی

معرفی کتاب نظری به موسیقی اثر روح الله خالقی

هنرهای زیبا نمایانگر احساسات، روحیات و ذوق ملل مختلف‌اند و از آنجا که ذوقیات هر قوم متفاوت است، هنرهای آنان نیز که بازتابی از روحیات و فرهنگشان هستند، تفاوت‌هایی اساسی با یکدیگر دارند. همان‌گونه که آداب، عادات و سبک زندگی دو قوم با هم متفاوت است، طبیعتاً موسیقی آنها نیز از یکدیگر متمایز خواهد بود.

عوامل متعددی در شکل‌گیری و تفاوت موسیقی اقوام تأثیرگذارند؛ از جمله شرایط جغرافیایی و طبیعی، عوالم روحی و معنوی، باورها و عقاید، کیفیت رسوم مذهبی، سطح تمدن، پیشینه تاریخی و نیازهای زندگی مادی. این عوامل سبب می‌شوند که روح، ذوق و احساسات مردم مشرق زمین و مغرب زمین، وجوه مشترک چندانی نداشته باشد و در نتیجه هنرهای آنان روش‌ها و سبک‌های مختلفی را دنبال کنند.

ایرانی هرچند با موسیقی‌های خارجی آشنا باشد و گاهی نسبت به موسیقی سنتی خود بی‌اعتنا به نظر برسد، اما در لحظات فراغت و آرامش، به دنبال دیوان سعدی و حافظ می‌گردد و اشعاری را با آهنگ موسیقی ملی که در آن پرورش یافته است زمزمه می‌کند. حتی اگر شعری در دست نداشته باشد، ناخودآگاه با ملودی‌های آشنا به سراغ نغمه‌های ملی خود می‌رود.

این انس و الفت از کودکی در دامان مادری که با لالایی دشتی بزرگ شده، در کوچه‌ها و بازارها با نغمه‌های کردی، ابوعطا و افشاری شنیده، با صوت مؤذن و قاری قرآن و آهنگ‌های حجاز آشنا شده است. دوستان و آشنایان، نغمه‌های شور و شهناز را برایش نواخته‌اند؛ رهگذران با نغمه منصوری از او کمک خواسته‌اند؛ نوای نی چوپان و مثنوی درویش نیز در خاطره‌اش نقش بسته است. او در سرزمینی پرورش یافته که ناله جانسوز دشتی، نوای غم‌انگیز سه‌گاه، نغمه باشکوه همایون، آواز آرامش‌بخش نوا و آهنگ‌های شاداب ماهور در میان مردم رایج بوده و در دوران معاصر این نغمه‌ها بارها از رادیو شنیده شده‌اند.

بدین ترتیب، چگونه ممکن است کسی که با این آهنگ‌ها انس گرفته و در روح و جانش جای دارد، بتواند با نوایی بیگانه که با ذوق و روحیات او هماهنگ نیست، تسلی یابد و از آن لذت ببرد؟ در هنگام غم و اندوه، انسان تمامی مسائل روزمره را فراموش می‌کند و از مظاهر زندگی مادی به ناچار دور می‌شود؛ در این لحظات موسیقی که با ذوق و احساسات عمیق او هم‌نوا نیست، نمی‌تواند جایگاهی در دل او بیابد.