احمد وکیلی (طراح - نقاش)

سال‌هاست که آرزو دارم کتاب‌های طراحی نقاشان جوان ما به چاپ برسد. دو سه بار هم خودم آستین بالا زدم. دلم می‌خواست به سلیقه خودم و با مشورت دو سه تن از دوستان که به شناختشان معتقدم، طراحان و آثارشان را انتخاب کنم. در این میان احمد وکیلی و هادی ضیاءالدینی، همواره انتخاب نخست من بودند. منتها ناشری پیدا نشد. توان مالی هم این آرزو را برآورده نکرد.

این آرزو دلایلی داشت که حول مضامینی دربارة نقاشی در ایران دور می‌زد. احساس من این بود که بسیاری از دست اندرکاران هنر، از مدرنیسم برداشتی نادرست دارند. پرسشی ریشة این برداشت نادرست را روشن کرد: هنرمند ایرانی باید یا نباید با اصول سنتی، مثل توانایی تقلید طبیعت، رعایت تناسب، کالبد‌شناسی، پرداز و سایه زدن آشنا شود؟ عده‌ای که از فرنگ آمده بودند و مدام اخطار و هشدار می‌دادند که در غرب روش‌های بنیادین گذشته زیر و زبر شده است، هنر تصویری امروز هنری مردود و مرده و هنر تجریدی جای آن را گرفته است، باورشان این بود که آموختن اصول سنتی، وقت‌کُشی و مرگ خلاقیت فردی است.

روشن بود که مدرنیسم با این تندروی که هر نوع مکتب قدیمی را ورشکسته می‌پنداشت، به بن‌بست می‌رسد. در بسیاری از سفرهایم به غرب می‌دیدم که اساتید مکتب‌های تجریدی، با ترویج سنت‌گریزی کاری کرده بودند که تکنیک‌های پایه‌ای تا حد محسوسی گم یا کم‌پیدا باشد. و این طبیعی بود که هنرمند ایرانی، با پشتوانة فرهنگ چند هزار ساله و احترام به سنت، به این راه خطا نرود. چرا که به عیان می‌دیدم در ایران طراحان جوان استعداد یا توانایی‌های بسیار بالایی نشان می‌دهند. به همین دلیل آرزو می‌کردم این توانایی و استعداد‌ها در کتاب‌ها ثبت شود تا خود و دیگری به آن پی ببرند. در سفرها تعداد زیادی اسلاید طراحی از شاگردان دانشکده هنرهای زیبای تهران همراه می‌بردم و بارها پس از سخنرانی در دانشگاه‌ها و موسسات هنری معتبر به عنوان هنرمند مدعو، شاهد تحسین‌شوندگان بودم. کسانی که اندکی با خصوصیات این قلم آشنایند می‌دانند که تحسین ناخودی را مدرک ماندگاری هنرمند نمی‌داند. این پاسخ کسانی است که تحجر هنرمندان ایرانی را فاجعه می‌پنداشتند.

مطلب دیگری که با گذشت زمان کم کم به آن گرایش پیدا کرده‌ام این است که مکاتب بزرگ هنری مانند کلاسیسم، رمانتیسم، اکسپرسیونیسم، ناتورالیسم و سوررئالیسم محدودیت زمانی ندارند. به این معنی که تا انسان گرایش به منطق و استدلال علمی دارد، کلاسیسم در آثارش خودنمایی می‌کند. اگر خصلت هنرمندی عاشقانه و تغزلی است از رمانتیسم بری نیست، توجه به عواطف انسانی مثل خشم و آرامش، غم و شادی، مکتب اکسپرسیونیسم را به رخ می‌کشد. با هر برداشت عینی از طبیعت، به ناتورالیسم و با هر بیانی از رویاها و کابوس‌ها، ناچار به سوررئالیسم روی آورده‌ایم. مهم آن است که هنرمند به خصلت‌های ذاتی خود شناخت داشته باشد و مکاتب را از صافی دانش روز بگذراند و اگر لازم آمد اثری نئورمانتیک ونئوسوررئالیستی بیافریند.

با مقدمة نسبتاً طولانی، به طراحی‌های احمد وکیلی در کتاب حاضر می‌رسم. در اینجا مخاطبان دو گروه هستند: گروه نخست، هنرجویان جوان سال‌های اول هنر. گروه دوم، ناشرانی که عشق و شهامت انتشار کتاب هنری دارند. هنرجوی جوان، صفحات این کتاب را ورق بزن و بدان که هنر طراحی وسیع‌تر از یک زبان زنده است. اول باید زبان را آموخت تا بعد بتوان به آن شعر و داستان نوشت. طراحی بی‌نیاز از تعریف است. طراحی خوب را می‌توان از معدل زمزمه‌هایی شناخت که می‌گوید فلانی، مثلاً احمد وکیلی، طراح خوبی است. معلوم می‌شود طراحی خوب با تمرین و ممارست بسیار و در عین حال درست به‌ دست می‌آید. کمیت، کیفیت می‌آورد. همان ضرب‌المثل معروف ایرانی که «کار نیکو کردن از پر کردن است». در نگاه به طراحی‌های احمد وکیلی به روانی و گاهی به سادگی نظر داشته باش. به اعتماد او در اجرا، به خط‌ها و سایه‌های بی‌پروایش نگاه کن. سلامت و اعتماد به خود، نتیجه سال‌ها کار و ساعت‌های بی‌شمار تمرین روزانه است.

به تنوع شیوه و وسیله کار او بنگر که چگونه طرحی محو و سیاه می‌شود ولی حالت کلی که منظور طراح است مثل غم و شادی، نگرانی، در خود فرو رفتن، تجلی می‌کند. بدان که طراحی سه عنصر مهم؛ وسیله، شیوه کار و موضوع دارد و طراح باید تا می‌تواند با این سه عنصر برای کشف تنوع برخوردها تجربه کند. در طراحی‌های کتاب حاضر به عمد مثال‌هایی از مداد، زغال، قلم و مرکب و کاغذ با بافت مختلف مانند اندام انسان و حالت‌های لایتناهی آن، منظره و طبیعت بی‌جان آمده است که می‌تواند راهنمای خوبی باشد.

درباره موضوع یا مضمون، باید ملاحظه کرد که تا چه اندازه زندگی پیرامون هنرمند در آثارش منعکس شده است. احمد وکیلی نشان می‌دهد که با محیط آشنای اطرافش درگیر‌و‌دار است. زن و فرزند و دوستانش یا مناظر مناطقی که در سفرها می‌بیند، در کتاب با اهمیتی در‌خور و به درستی منعکس شده‌اند. هر کس که کارگاه و کلاس‌های احمد وکیلی را دیده باشد، «مش رضا» را می‌شناسد. مش رضا اندام و قیافه‌ای دارد که همیشه حالت یک مدل شوق‌آفرین به خود می‌گیرد. چهره‌ای دارد یادآور مدل‌های اِل گرکو، اَبَر نقاش رنسانس اسپانیا. احمد وکیلی در طراحی‌ها و نقاشی‌هایش این شخصیت مش رضایی را به ثبت رسانیده است. همان سان که لئوناردو داوینچی زیبایی مونالیزایی را و یا روبنس، زیبایی زن باروک اندام خود را جاودانه کرده‌اند.

هنرجوی جوان، یادآوری می‌کنم که نگران حرکت مدرن و امروزی نباش. اگر هم خصلت ذاتی و واقعیت خلاقیت تو گرایش به پیشتازی و آینده‌نگری داشته باشد، بدان که برای تغییر ماهیت زیبایی باید واقعیت نهادین آن زیبایی را بشناسی. واژه آبستره یا آبسترکت یعنی تغییر یا ساده‌تر کردن و در نهایت، دگرگونی کلی فرمِ آنچه که می‌بینیم. پس ما باید فرم طبیعی را بشناسیم تا بتوانیم در آن فرم دخل و تصرف کنیم. و حالا:

ناشر یا ناشرین عزیز، تجربه 53 ساله نقاشی و 38 ساله معلمی، این جسارت را به من می‌دهد که بگویم چاپ کتاب‌های طراحی از جوانان مستعد ملک ما خیری بی‌بدیل دارد. داشتن ده کتاب از طراحان خودمان موجب می‌شود که هنرجویان ما به جای پناه بردن به هنرمندان غربی که همیشه سرمشق مردم جهان سوم شده‌اند، با برخوردی آشنا رو به خودی کنند. این قلم با خاطر‌جمعی نوید می‌دهد که شکوفایی حاصل از این مهم، حد و حصر ندارد. نوید من سود اقتصادی را هم در بر می‌گیرد و حتی به خود اجازه می‌دهم که بگویم ترجمه و بازتاب این کتاب‌ها مرز جغرافیایی، فرهنگی و زبان را درمی‌نوردد و ملت‌ها را به هم نزدیک‌تر می‌سازد. با درود بر شما!