سنگ نبشته داریوش بزرگ در بیستون (عیلامی-هخامنشی)

معرفی کتاب سنگ نبشته داریوش بزرگ در بیستون (عیلامی-هخامنشی) اثر سوزینی فرانسواز

سنگ‌نوشته بیستون، این یادگار کهن و پر زخم از دوران هخامنشی، با پیکری که گذر زمان و گاه بی‌توجهی‌ها بر آن خراش انداخته، به تنهایی گوهری زرین در تاریخ نگارش شرق باستان به شمار می‌رود. این بنای عظیم، نه تنها به ما امکان شناخت عمیق سه زبان ارزشمند باستانی – فارسی باستان، عیلامی هخامنشی و اکدی (بابلی) – را می‌دهد، بلکه سندی بی‌بدیل از توانایی‌های نوشتاری نیاکان ماست.

اگرچه درباره رونوشت فارسی باستان بیستون، به ویژه در ایران و دیگر نقاط جهان، کارهای بسیاری انجام شده است، اما کمبود متخصصان واقعی در رشته‌های آشورشناسی در ایران، که نه تنها ناشی از کم‌کاری در تاریخ هفتاد ساله دانشگاه‌ها در نیازسنجی کشور است، بلکه زمینه را برای جعل و انحرافات علمی از سوی بیگانگان فراهم ساخته است. این وضعیت، عده‌ای را در کشور به این گمان برده که ذاتاً در این دانش‌ها یا زبان‌های مرده که متخصصان انگشت‌شماری در جهان دارد، عالم هستند. این ادعاها، بهانه از دست رفتن زمان و هزینه‌های گزاف را برای کشور فراهم آورده و گاه تمسخر بیگانگان را نیز به دنبال داشته است.

لابا درباره پیشینه پژوهشی این رونوشت (ص ۱۱-۱۳) می‌نویسد: "این سنگ‌نوشته سه‌زبانه، نقشی بسیار سزاوار در رمزگشایی ساختار نوشتاری و درک رونوشت اکدی و عیلامی داشته است." ویسباخ در سال ۱۹۱۱ هر سه رونوشت را منتشر و برگردانی مشترک برای آن ارائه داد. همواره پرسش‌هایی درباره اصیل‌تر بودن یکی از این سه رونوشت مطرح بوده است. راسلر در سال ۱۹۳۸ پژوهش خود را بر روی رونوشت اکدی بیستون انجام داد و تأیید کرد که این زبان بسیار پیچیده‌تر از آن بوده که هیچ سامی‌زبانی بدان سخن گفته باشد. او تأیید کرد که این رونوشت، برگردانی واژه به واژه از رونوشت عیلامی و نزدیک به اصطلاحات دیگر رونوشت، یعنی فارسی باستان است.

از آن زمان به بعد، پژوهش دیگری بر روی رونوشت اکدی بیستون انجام نگرفت، تا اینکه وایتلندر متن را بدون شرح و تفسیرهای مفصل چاپ کرد. با وجود این، مقدمه آن کار نشانگر دیدگاه متفاوت‌تری از راسلر درباره مفاهیم و پیوستگی‌های بین سه رونوشت بود: برگردان چندان بدی نبود، اما آنچه که به رونوشت فارسی باستان مربوط می‌شد، از آن به عنوان "نسل دوم" (دومین رونوشت) نام برده شد؛ بیانی که نشان می‌دهد رونوشت اکدی با زبانی مشخص تلفیق شده است. وجود برخی عناصر، این اندیشه غیرزبان‌شناسی را پدید می‌آورد که نوع بیان ایرانی است (مانند گاه‌شماری عیلامی با ماه‌های فارسی، بهره‌گیری از چهارچوب خاص، ویژگی‌های دینی، ارجاع به مفاهیم اجتماعی-دینی متن فارسی باستان). با وجود این، رونوشت اکدی دارای عناصری ویژه است؛ فهرستی از آن عناصر ویژه در بیان درونمایه این رونوشت به وسیله اشمیت ارائه شده است.